Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), hane halkı tüketim harcaması istatistiklerini yayınladı. TÜİK’in açıkladığı istatistiklerde geçen yılın aynı dönemine kıyasla gıdaya daha az, kira ve konuta daha çok harcama yapıldığı görüldü. Konut ve kira harcaması 2024 yılında da zirvede yer aldı. Yıllık olarak açıklanan ve geçtiğiniz 2024 yılını kapsayan ankete göre gıda ve alkolsüz içeceklerin payının yüzde 20,6’dan yüzde 18,1’e gerilediği görülürken konut ve kira harcamasının hanehalkının gelirine oranı yüzde 23,9’dan yüzde 26’ya yükseldi.
Kira ve konuta ayrılan pay, gelir düzeyi düştükçe artış gösterirken en yüksek gelir grubuna sahip yüzde 20’nin ulaşıma daha çok pay ayırdığı görülüyor.
En Az Harcama Sigorta ve Finansal Hizmetler İle Eğitime
Konut ve kira harcaması bütçeden en yüksek payı alırken sigorta ve finansal hizmetler yüzde 0,8’den yüzde 0,7’ye düşerek en düşük payı oluşturdu. Sigorta ve finansal hizmetler kalemini eğitim hizmetleri takip etti. Hanehalkının bütçesinden eğitime ayırdığı pay 2023’te yüzde 1 seviyesindeydi. Bu oran 2024’te yüzde 1,6’ya yükseldi.
Eğlence, spor, kültür ile sağlık harcamaları yüzde 2,3 ile Eğitimi takip eden grup oldu. Sağlık harcamalarında yüzde 0,1 oranında yükseliş görülürken eğlence, spor ve kültür hizmetlerine yapılan harcamalar bütçeden yüzde 0,4 oranında daha fazla pay aldı.
Bu grubu yüzde 2,5 ile Alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünleri takip etse de bu oran 2023 yılında 2,8 oranındaydı.
Artanlar-Azalanlar
2023 yılıyla 2024 yılı hanehalkı tüketim harcamaları değerlendirildiğinde pek çok gruba harcamaların düşüş gösterdiği görülürken en büyük yükseliş konut ve kira harcamalarında yaşandı. Konut ve kira harcamalarının payı 4’te 1 seviyesinin üzerine çıktı.
Konut ve kira harcamalarının dışında, lokanta ve konaklama hizmetlerine, eğlence, spor ve kültüre, kişisel bakım ve çeşitli mal ve hizmetlere, sağlığa ve eğitime yapılan harcamalar artış gösterdi.
Gıda ve alkolsüz içeceklere, alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünlerine, giyim ve ayakkabıya, mobilya ve ev eşyalarına, ulaştırmaya, bilgi ve iletişim ile sigorta ve finansal hizmetlere hanehalkının bütçesinden harcanan pay ise azalma gösterdi.
Fakirin Gelirinin 1/3’ü Kiraya Gidiyor
Gelir durumlarına göre hanehalkının harcamalarını nereye yaptığına bakıldığında, en düşük gelirli yüzde 20’lik grubun harcamasının yüzde 33,2’lik oranının kira harcamaları olduğu görülüyor. Bu oran 2023 senesi için yapılan araştırmada yüzde 29,2 seviyesinde bulunuyordu. Düşük gelirliler geçen yıl önceki yıla göre yüzde 4 oranında daha fazla harcamayı kira için yaptı.
En düşük gelirli yüzde 20’lik grubun ikinci sırada en yüksek harcama yaptığı alan ise gıda ve alkolsüz içecekler olarak görülüyor. Gıda ve alkolsüz içeceklere yapılan harcamalar 2023 yılında yüzde 36,6 ile birinci sırada yer almıştı. 2024’te yüzde 30,4 oranla konut ve kira harcamalarının gerisine düştüğü görülüyor.
Yüzde 10,1 ile ulaştırma hizmetlerine yapılan harcamalar ise üçüncü sırada yer alıyor. Nüfusun en düşük gelirli yüzde 20’si 2023’te ulaştırmaya bütçesinden yüzde 8,8 oranında pay ayırıyordu.
Düşük gelirli kesimin en çok harcama yaptığı kalemlerde mobilya ve ev eşyaları yüzde 5,5 ile dördüncü, giyim ve ayakkabı yüzde 4,2 ile beşinci, bilgi ve iletişim yüzde 3,5 ile altıncı, alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünleri yüzde ile lokanta ve konaklama hizmetleri 3,3 ile yedinci sırada yer aldı.
Düşük gelirli grup, yüzde 0,3 ile sigorta ve finansal hizmetlere en az harcamayı yaparken onu yüzde 0,5 ile eğitim takip etti. eğlence, spor ve kültür ise yüzde 0,9 ile sondan üçüncü sırada yer aldı.
Yüksek Gelirliler En Çok Ulaştırmaya Para Harcıyor
En yüksek gelire sahip olan yüzde 20’Lik nüfus içinde yer alan kişilerin en çok harcamayı yüzde 26,6 ile ulaştırma hizmetlerine harcadığını ortaya koyan TÜİK araştırmasına göre ikinci sırada ise yüzde 22,1 ile konut ve kira harcamaları geldi.
Yüksek gelirlilerin ulaştırmaya harcadığı pay yüzde 28,3’ten yüzde 26,6’ya düşerken konut ve kira için yapılan harcamalar yüzde 21’den yüzde 22,1’e yükseldi.
Araştırmaya göre yüksek gelirliler de gıda ve alkolsüz içeceklere ayırdığı bütçe de düşüş gösterdi. Gıda ve alkolsüz içecekler 2023’te yüzde 14,5 ile üçüncü sırada yer alırken 2024’te de üçüncü sırada yer aldı ancak payı yüzde 12,8’e düştü.
Yüksek gelirlilerin en çok harcama yaptıkları dördüncü harcama kalemi ise yüzde 8 ile lokantalar ve konaklama hizmetleri oldu. Lokantalar ve konaklama hizmetlerine ayrılan bütçe yüzde 6,9’dan yüzde 8’e yükseldi.
Emekliler Kiraya ve Gıdaya Daha Çok Harcıyor
Gelir türü dağılımına göre sınıflandırılan harcama gruplarında emeklilik geliriyle geçinen insanların gelirinin yüzde 25’ini gıda ve alkolsüz içeceklere ayırdığı görülüyor. Emeklilerin kira ve konut harcamaları ise gelirlerine oranlar yüzde 35,7 seviyesinde bulunuyor. Kira ve konut harcamalarına en yüksek harcamayı ise yüzde 40,1 ile “diğer karşılıksız transfer geliri” olan kişiler ayırıyor.
Gayrimenkul ve menkul kıymet geliri elde eden nüfusun gıda için en az harcamayı yapan grup olarak öne çıktığı araştırmada bu grup gelirinin yüzde 12,7’sini gıda ve alkolsüz içeceklere, yüzde 29,2’sini ise kira ve konut harcamasına ayırdığı görülüyor.
Tüm gelirinden en fazla payı ulaştırmaya ayıran gelir grubu ise müteşebbis geliri bulunan olarak öne çıktı. Müteşebbis geliri olan nüfus gelirinin yüzde 26,4’ünü ulaştırmaya ayırırken kira ve konut harcaması gelirinin yüzde 21,8’ini gıda ve alkolsüz içecekler ise gelirinin yüzde 18,4’ünü oluşturuyor.
Araştırmanın sonuçlarına göre, diğer karşılıksız transfer gelirine sahip olanlar, emeklilik gelirine sahip olanlar ile maaş, ücret ya da yevmiye karşılığında çalışanlar ile gayrimenkul ve menkul kıymet gelirine sahip olanlar gelirlerinin en büyük kısmını konut ve kira harcamalarına kullanıyor. Müteşebbisler ise en yüksek payı ulaştırma hizmeetlerine harcıyorlar.
İkinci sırada en çok harcanan kalemler ise diğer karşılıksız transfer geliri olanlar ve emekliler için gıda harcamaları, gayrimenkul ve menkul kıymet geliri olanlar ile ücretli çalışanlar için ulaştırma ve müteşebbis gelirine sahip olanlar için kira ve konut harcamaları bulunuyor.
En çok harcama yapılan üçüncü kalemlere bakıldığında ise diğer karşılıksız transfer gelirine sahip olanlar için ve emekliler için ulaştırma olurken, ücretli çalışanlar, müteşebbis geliri olanlar ile gayrimenkul ve menkul kıymet geliri olanlar için gıda, harcamaları yer alıyor.
Yalnız Yaşayanlar Kiraya, Kalabalık Yaşayanlar Gıdaya Harcıyor
Yalnız yaşayan bireylerden oluşan hanehalkı nüfusu gelirinin yüzde 35,2’sini konut ve kira harcamalarına ayırırken yüzde 15,1 oranında gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 14,4 oranında ulaştırmaya bütçe ayırıyor.
6 ve üzeri kişiden oluşan hanelerde ise gıdaya ayrılan pay gelirin yüzde 24,7’si ile en yüksek paya sahip olurken konut ve kira harcamasına ayrılan pay yüzde 22,4 ile en düşük seviyede yer alıyor.
Ulaştırma için en az para harcayan grup da tek başına yaşayanlardan oluşurken (yüzde 14,4), yüzde 23,7 ile en yüksek ulaştırma harcaması yapan nüfus grubu 3 ve 5 kişilik aileler oluyor.
