Kadınların, sosyal ekonomik ve kültürel hayattaki yeri yadsınamaz. Ekonomide kadının rolü ve önemi bugün hala istenen seviyede olmadığı aşikar. Ancak iyi tarafı, dünyanın her yerinde kadınların ekonomiye katılımı ve ülkelerinin refahına sağladıkları katkı her geçen gün artıyor.
Artmaya devam eden bu ekonomik katkı, bugün hala istenen seviyede değil. Kişi başına milli gelirin en yüksek olduğu ülkeler, bugün dünyanın en fazla kadın işgücünün ekonomiye katkı sağladığı ülkeler olarak öne çıkıyor. Başka araştırmalarda da bu ülkelerde kadınların dünyanın en mutlu kadınları olduğunu gösteriyor. Ülkelerin genel mutluluk seviyesine baktığımızda ilk 10 ülke arasında yer alan ülkelerin sıralamaları değişse de halkın genel mutluluk oranlarının da aynı şekilde olduğunu görüyoruz.
Mutluluk ve Gelir Doğru Orantılı mı?
Ekonomiye katılan kadınların daha mutlu bir hayat sürmesinin yanında, toplumun genel mutluluk düzeyine de katkı sağladığını görüyoruz ve anlıyoruz. Bu durum, toplum huzurunun yanında toplumun refahına da ciddi katkılar sunuyor. Tabloları bu şekilde yorumlayabiliyoruz.
Georgetown Kadın, Barış ve Güvenlik Enstitüsü ile Oslo Barış Enstitüsü işbirliğiyle 2019’da yapılan araştırmada kadınların mutlu olmasıyla ilgili kriterler teker teker ele alınarak, imkanlar, adil bir yaşam ve güvenlik konularına göre ayrılarak 0 ile 1 arasında bir puanlama yaparak yukarıdaki tabloda yer alan 9 ülkedeki kadınların daha mutlu olduğu sonucu çıkarılmış.
Aşağıdaki haritada ise dünya çapında kadınların, bu araştırmanın neresinde olduğunu görüyoruz.
2021 yılında Birleşmiş Milletler tarafından yayınlanan benzer bir araştırmada da aşağı yukarı aynı ülkelerin sıralamada olduğunu görüyoruz.
Cinsiyete dayalı olmayan ve dünyanın en mutlu ülkelerinin listelendiği bir başka raporda yer alan ilk 10 ülkeyi aşağıdaki tabloda görebilirsiniz. Geçen sene Mart ayında hazırlanan bu raporun detaylarına kaynakçadan ulaşabilirsiniz.
Yukarıdaki üç tabloda bulunan ülkeleri listelediğimiz zaman, hepsinde yer alan ülkeler; Finlandiya, İzlanda, İsveç, Norveç, İsviçre ülkelerini görüyoruz. Bu ülkelerin Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) rakamlarına baktığımız zaman tablo biraz daha netleşiyor; (GSYH rakamları Birleşmiş Milletlerin 2020 rapondan alınmıştır)
| Ülke | GSYH ($) |
| Finlandiya | 48,685 |
| İsveç | 53,575 |
| İsviçre | 86,919 |
| İzlanda | 63,644 |
| Norveç | 66,871 |
Yukarıda bulunan üç mutluluk araştırmasının 2 tanesinde yüksek sırada yer almış devletleri incelediğimizde de yine GSYH oranlarının yüksek oluşu göze çarpıyor. Örneğin yeni Zelanda ve Lüksemburg iki listede bulunuyor ve Lüksemburg’un GSYH oranı 100 bin doların üzerindeyken Yeni Zelanda yine 40 bin doların üzerinde gelir elde eden gelişmiş ülkeler arasında yer alıyor.
Bu araştırmalardan, kadınların mutlu yaşam sağladığı ve ekonomik olarak özgür olduğu ülkelerin ekonomik olarak güçlü olduğunu ve toplum refahının da yüksek olduğu sonucunu çıkarıyoruz.
Üç listenin üçünde de yer alan ülkeleri teker teker incelediğimizde, kadınların ekonomide, politikada, sosyal hayatta erkeklerle yakın hak ve özgürlüklere sahip olduğu, temsil kaabiliyetlerinin bulunduğu gibi sonuçlara da varıyoruz.
Finlandiya
Merve Çiftçi tarafından yayınlanmış bir akademik makalede Finlandiya’da kadınlara hayatın her alanında erkeklerle eşit haklar sağlandığı, bunun her geçen gün daha iyiye gittiği ve 1980 yılından sonra bu konudaki çalışmaların arttığı vurgulanıyor.
Bunun yeterli olmadığı da düşünülüyor. Örneğin Kadın Örgütleri Merkezi Birliği tarafından yapılan bir araştırmada kadınların yaklaşık yarısının cinsel veya fiziksel zorbalığa maruz kaldığının belirtildiği Finlandiya’da kadınların geliri erkeklerden daha az. “Dünyanın En Mutlu Ülkesindeki Kadınlar Mutsuz” başlığıyla haberleştirilen bu araştırmanın önemli bir öznesinin göçmen kadınlarla ilgili olması ve ırkçılıkla alakalı zorbalıklara da maruz kaldıklarının hatırlatılmasını belirtmekte fayda var.
Finlandiya’da kadınların işgücüne katılımı ile ilgili yapılan araştırmalara baktığımız zaman Avrupa’da kadın erkek istihdam oranları arasındaki farkın en az olduğu ikinci ülke, Litvanya’nın ardından Finlandiya olduğunu görüyoruz. Finlandiya’da kadınlar ile erkek arasındaki istihdam farkı yüzde 3,7 oranında.
Kadınların temsil haklarıyla alakalı konularda Finlandiyada açık ara önde bulunduğunu görüyoruz. Unfpa’nın araştırmasında Finlandiya ile ilgili şu cümle dükkati çekmekte;
1987 yılında kabul edilen yasa uyarınca ulusal ve yerel düzeyde kadın ve erkeklerin eşit temsili öngürülmektedir. 1995 yılında yapılan yeni düzenlemeye göre kadınlar veya erkekler karar organlarında en az yüzde 40 oranında temsil edilmek zorundadırlar.
Aynı raporda ayrıca Finlandiya’nın Espoo kentindeki belediye meclisinde kadınların temsil oranının yüzde 55 olduğu önemle kaydediliyor.
Aynı raporda Finlandiya’nın bu temsil eşitliğini sağlamak için uyguladığı yöntemler şu şekilde ifade ediliyor;
Finlandiya Yerel ve Bölgesel Yönetimler Birliği belediye meclisleri ve belediye kurullarının cinsiyet temelli istatistiklerini hazırlamaktadır. Yerel Yönetimler İşveren Komisyonları da belediye çalışanlarının
cinsiyet ayrımlı istatistiklerini tutmaktadır. Finlandiya Sosyal İşler ve Sağlık Bakanlığı da ulusal ve yerel düzeyde, nüfus, aile, eğitim, çalışma, belediye personeli, gelir, yerel karar alma, çocuk bakımı, sağlık ve yaşlılara ilişkin istatistik üretmektedir.
Finlandiya Toplum Kursu tarafından göçmenlere yönelik hazırlanan tanıtım kitapçığında Finlandiya’da hala kadınların erkeklerden yüzde 16 oranında daha az maaş aldıkları belirtilirken bu eşitsizliğin giderilmesi için Finlandiya hükümeti tarafından atılan adımlar da anlatılmaktadır.
İsveç
İsveç’te kadın erkek eşitliğiyle ilgili olarak konularda Finlandiya’dan bir adım önde olduğunu görüyoruz. 5 numaralı kaynakta yer alan İsveç ile ilgili bölümde, meclislerde kadınlarla erkekler arasındaki kotanın yüzde 50 olduğu vurgulanırken aynı zamanda Guthenburg kentindeki belediye gelirlerinin yüzde 20’sinin kadınların sosyal, ekonomik, kültürel konularda gelişimi için harcandığı raporda yer almıştır.
Stockholm Belediye Meclisi, üyelerinin yüzde 50’sinin kadınlardan oluşması için kota bulunurken hemen hemen her dönem kadın sayısının daha fazla olduğu vurgulanıyor. Ayrıca İsveç parlamentosu, 1987 yılında yüzde 30 kota uygularken 1992’de bu kota yüzde 40’a, 1998’de ise yüzde 50’ye çıkarılmıştır.
Eurostat verilerine göre, kadınların işgücüne katılımı İsveç’te yüzde 80 ile Avrupa’nın zirvesinde.
ILO’nun araştırmasına göre İsveç’te kadınlarla erkekler arasındaki ücret eşitsizliği sadece yüzde 5,7 oranında.
Pınar Akarçay’ın akademik makalesine göre İsveç feminist bir ülke olarak ifade ediliyor. Yine bu araştırmada toplumların refah düzeyinin cinsiyet eşitliğiyle oğrudan ilişkili olduğu sonucu ele alınıyor.
İsviçre
İsviçre, ele aldığımız ülkeler içinde GSYH oranı en yüksek ülke. Dünyanın kasası olarak bilinen İsviçre’de de kadınlarla erkekler arasındaki eşitliğin yüksek olduğunu görüyoruz. Üç sıralamada Nordic olmayan tek ülkenin isviçre olduğunu belirtmekte de fayda var.
Kadın istihdamında İsveç’in ilk sırada olduğunu yazmıştık. İkinci sırada ise İsviçre bulunuyor. İsviçre’de kadın istihdam oranı yüzde 77,9 olurken, kadınlarla erkekler arasındaki istihdam oranı farkı işşsizliğin az ve erkeklerin işgücüne katılımının yüksek olması sebebiyle yüzde 10’a yakın.
Kadınların henüz 1971 yılında seçme ve seçilme hakkı kazandığı İsviçre, bu konuda dünyada hızlı yol alan ülkelerden biri oldu. 1971 yılında kadınlara seçme ve seçilme hakkı veren ve sadece erkeklerin katıldığı referandumun ardından İsviçre parlamentosuna 11 kadın milletvekili girmiş ve çiçeklerle karşılanmıştı. Şu anda İsviçre parlamentosunun yüzde 58’ini kadınlar oluşturuyor.
Kadınlarla erkekler arasındaki ücret eşitsizliği konusunda ise İsviçre için durum o kadar parlak değil. Avrupa’da iş gücüne katılım konusunda ikinci sırada yer alan İsviçre’de kadınlar erkeklerden ortalama olarak yüzde 20 daha az ücret alıyor. Ücret eşitliği için feminist örgütlerin sık sık genel grev yaptığı İsviçre’de pek çok sektörde ise eşit ücret şirket politikaları açısından kabul edilse de daha az kalifiye işçi bulunduran İsviçre şirketlerindeki ücret eşitsizliği bu farkın açılmasının temel sebebi olarak görülüyor.
İzlanda
Okyanusun ortasında yer alan ve Amerika’da ortaya çıkan Mortgage Krizi’nden en çok etkilenen ülkelerden biri olan izlanda, yakın bir zamana kadar büyük ekonomik zorluklar çekmişti. Ülkenin borçlarını ödeyemeyecek duruma gelmesi ve borçlarını reddetmek için ülkenin ismini değiştirmesi bile gündeme gelmişti. İzlanda’da borçların ödenmesi konusunda bir referandum yapılmış ve halkın yüzde 93’ü “hayır” demişti. Bu süreçte 21 milyar doların üzerinde olan ülkenin GSYH’si, 13 milyar dolar seviyesine kadar düşmüştü. Kişi başına düşen milli gelirde ise 69 bin 500 dolar olan gelir seviyesi, takip eden iki yıl boyunca yüzde 18 ve yüzde 27 düşüş göstererek 41 bin 300 dolar seviyesine kadar düşmüştü.
Yukarıda belirttiğimiz tabloda 2020 yılına ait verilerin kullandığını hatırlatmamız gerekirse, bugün bu rakamın 70 bin doların üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
İzlanda’da kadın erkek eşitliği konusundaki durumlar ise yine dünyaya göre çok iyi olmasına karşın İzlanda halkı için tatmin edici düzeyde değil. Kadınlarla erkekler arasındaki eşit işe ücret eşitsizliği yüzde 21 düzeyinde. Kadınlar 2023 ekim ayında ücret eşitsizliğinin giderilmesi için grev ve protestolar yaptığını da belirtmekte fayda var.
1850 yılında İzlanda’da kadın ve erkekler için eşit miras hakkı yasal olarak tanımlanmıştı. Bu konuda İzlanda’nın dünyada öncü ülkelerden biri olduğunu söylemek mümkün. 1881’de kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi. Ancak yaş sınırı 40 olarak kabul edildi. 1917 yılında kadınların çocukları üzerindeki hakları da eşit duruma getirildi. 1921 yılında ise oy kullanma yaşı erkeklerle aynı yapıldı. 2020 yılında ise Cinsiyet Ayırmadan Eşit Statü ve Eşit Haklar isimli iki ayrı yasayla kadınların eşitliği artırıldı.
2010’da şirketlerin yönetim kurullarında kadınların yer alması zorunlu kılınırkenj yine İzlanda meclisinde kadınların temsil hakları da yüzde 40 olarak belirlendi. İzlanda’da “eşit işe eşit ücret” yasalarla güvence altına alınmasına rağmen ülkede yüzde 21’lik farkın bulunması kadınlar tarafından protesto ediliyor. Ancak SKDTürkiye’nin raporuna göre İskandinav ülkelerindeki ücret eşitsizliğinin en az olduğu ülke İzlanda olarak ifade ediliyor. Bunun sebebi olarak ise yasalarla “eşit işe eşit ücret” konusunun teminat altına alınması gösteriliyor.
İzlanda’da ayrıca Cinsiyet Eşitliği Bakanlığı adında bir bakanlık bulunmaktadır.
Norveç
Norveç’te kadınların ayrımcılığa maruz kalıp kalmadığı ülkenin istatistik kurumu tarafndan 1999 yılından beri düzenli takip ediliyor. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği endeksinde takip edilen 5 ana başlık bulunuyor bunlar; Çocuk yuvasına giden çocuk oranı, belediye meclislerindeki kadın üye oranı, kadın ve erkeklerin eğitim düzeyi, kadın ve erkeklerin işgücüne katılım oranları ve kadın ve erkeklerin gelir oranları şeklindedir.
Norveç’in kadın haklarında bir diğer önemi daha bulunuyor. Amerika’da 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın temeli olarak kabul edilen 1886’da yaşanan Haymarket Olaylarından önce, 1880’li yılların başında önce Norveç’te Stavanger’deki bir kibrit fabrikasında çalışan kadınların grev yapması ve sendikalaşmasından ilham almıştır. Bu olay İngiltere’de Birmingham’da bulunan yine bir kibrit fabrikasına, ardından ise Amerika Birleşik Devletleri’nde ayakkabı sektörüne uzanmış bunun sonucunda da genel bir grev kararı alınarak 1 Mayıs’ta meydana çıkılmıştır. Ancak tarihin 1 Mayıs olarak kabul edilmesi, Avustralya’da 30 yıl önce meydana gelen Büyük Melbourne Grevi’nin yıldönümü seçilmiştir.
1880’lerin başında yaşanan Norveç’teki Kibrit Fabrikası Grevi’nin Norveç için önemi çok büyük. Norveç’te bugün sendikalaşma devlet tarafından teşvik ediliyor. Her grev ve sendika faaliyetlerinde ise bu olaya atıfta bulunuluyor. Norveç’te ücret eşitsizliğinin giderilmesinde önemli bir kilometre taşı olarak kabul ediliyor. Kadınların eşitlik mücadelesi bu olaydan itibaren yaklaşık 40 yıl sürmüştür.
Norveç’te bugün büyük ve orta ölçekli şirketlerin yönetim kurullarında kadınların en az yüzde 40’ını oluşturması yasalar eliyle mecburi kılınmıştır. Norveç Futbol federasyonu, kadın ve erkek milli takımlarındaki sporcuların eşit ücret alacağını açıklamıştır.
Bunlara rağmen 2021 yılında yapılan bir araştırma, son yıllarda ücret eşitsizliğinin arttığını ortaya koyarken 2086 yılına kadar tam bir eşitliğin sağlanmasının mümkün olmadığını göstermiştir.
Yiğit Karahanoğulları’nın hazırladığı İskandinav ülkelerindeki ücret eşitliğiyle alakalı bir akademik makaleye göre kadınların işgücüne katılım oranlarının yüksek olması, yaşanan tüm küresel krizlerde Norveç’in güçlü dıurmasına ve işsizlik oranının ülkede genel bir problem olmamasına sebep oluyor. Aynı araştırma, ilgücüne katılımda kadınların erkeklerden daha yüksek bir oranda olduğunu ortaya koyarken ücret eşitsizliğinin ise yüzde 8 dolaylarında olduğunu gösteriyor.
Kadınların toplam istihdamında ise Norveç Avrupa’da İsveç, İsviçre ve Litvanya’yı takip ederek dördüncü sırada bulunuyor. Politik temsil konusunda da Norveç dünyada öncü ülkelerden. Zerrin Ayşe Öztürk’ün akademik makalesine göre Norveç’te kadınların seçme ve seçilme hakkı kazandığı 1907 yılından itibaren büyük atılımlar yapılmıştır. Norveç, dünyada kadınların parlamentoya en çok girdiği sekizinci ülke konumundadır. Yedinci sırada ise listemizden Finlandiya ve üçüncü sırada İsveç yer almaktadır.
2008 yılında Norveç’teki bakanların oranı yüzde 56 ile yine dünyada Finlandiya’nın ardından ikinci sıradadır. Ancak Norveç’te kadın belediye başkanı oranı yüzde 14, üst düzey bürokrat oranı yüzde 31 ve şirketlerin CEO oranı yüzde 12 ile dünyada alt sıralarda yer almaktadır.
Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı
Türkiye, halkın genel refah durumu, mutluluk oranı, gelir düzeyi, kadın ve erkeklerin işgücüne katılım oranları, ücret eşitliği konularının tamamında zirveden bir hayli uzakta yer alıyor.
Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranı yüzde 35,2 düzeyinde. Bu oranla Avrupa’da sonuncu sırada bulunan Türkiye’yi yüzde 45,2 ile Kuzey Makedonya takip ediyor. Kadın ve erkeklerin istihdama katılım oranları arasındaki fark ise yüzde 40,8 olarak göze çarpıyor.
Türkiye toplumsal cinsiyet eşitsizliğinde 130 ülke arasından 123’üncü sırada yer alırken ücret eşitsizliği kadınlarla erkekler arasında yüzde 15,6 olarak görülüyor.
Aynı araştırma bunun sebeplerini şu şekilde ele alıyor;
Beşeri sermaye faktörlerini içeren arz yönlü nedenler başta cinsiyet olmak üzere emek arzının sahip olduğu eğitim, medeni durum, yaş, tecrübe ve mesleki nitelikleri içermektedir. Bu durum öncelikle kız çocuklarının ailede toplumsal cinsiyet ayrımcılığı nedeniyle yeterli eğitim alamaması ve erkeklere göre daha az beşeri sermayeye sahip olması ile başlamaktadır.
Türkiye’nin kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasıladan aldığı pay bu yıl 13 bin doları geçerek rekor seviyeye ulaşmıştı. Mutluluk endeksine göre ise Türkiye 2023’te 130 ülke arasından 106’ncı sırada bulunuyor. 2022’de ise 121’nci sırada yer alıyordu.
