Dezenflasyon, en kısa tabirle enflasyondaki artışın yavaşlaması anlamına gelir. Dezenflasyon ile deflasyon sıkça karıştırılan iki terimdir. Dezenflasyon süreci, yüksek enflasyon döneminden düşük enflasyon dönemine veya hiper enflasyon döneminden yüksek enflasyon dönemine geçmek için bir ara dönemdir. Yani, enflasyondaki artışın durması ve bir düşük seviyeye inmesi için ara dönemi ifade eder.
Bu dönemde enflasyonun yavaşlamasından bahsedilirken “dezenflasyon dönemi” denir. Yüksek enflasyonu bulunan ülkeler, enflasyonu düşürmek için aldıkları tedbirlerin işe yarayıp yaramadığını dezenflasyonun tesis edilmesiyle görürler.
Dezenflasyon ile Enflasyon Arasındaki Fark
Dezenflasyon, enflasyondaki yükseliş hızının azalması anlamına gelir. Dezenflasyon sürecinde enflasyon yaşanmaya devam eder. Dolayısıyla dezenflasyona enflasyonun bir parçasıdır demek mümkündür.
Enflasyon, her sağlıklı ekonomide sınırlı miktarda bulunması gerekir. Enflasyonun kaybolması, pazardaki talepleri etkiler ve ekonomi de durma noktasına gelir. Ancak yüksek enflasyon, alım gücüne doğrudan zarar vereceği için her zaman ekonomiler için tehlikelidir.
Enflasyon Nedir yazımızdan bu konuda daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Ülkede yüksek veya hiper enflasyon yaşanıyorsa, dezenflasyon sürecinde de yüksek veya hiper enflasyonun varlığından bahsedebiliriz. Ancak enflasyonun yükselme hızı yavaşlamış demektir.
Örneğin, enflasyon her ay yüzde 5 artış gösteriyorsa, burada yüksek enflasyondan bahsedebiliyoruz. Yıllık enflasyonun yüzde 60 olduğu bir ortamda aylık artış hızının da yüzde 5 olması durumunda dezenflasyonun yaşanmasından bahsetmek mümkün değildir.
Ancak, bu süreç içinde enflasyondaki artış hızı yüzde 1’e düşerse, dezenflasyon sürecine girildiği görülebilir.
Yüzde 1 olan aylık enflasyon oranı uzun süre kalıcı hale geldiğinde, yıllık enflasyon oranının da süreç içerisinde düşmeye başladığı gözlemlenecektir. Burada, yıllık enflasyonun düşüş döneminden bahsedilirken baz etkisiyle düşüşten bahsetmiş oluyoruz. Enflasyonda baz etkisi nedir yazımızda da bahsettiğimiz gibi, yıllık enflasyon içinde 12’nci ayın, geçen yılın aynı dönemindeki rutin aylık enflasyondan düşük gelmesiyle baz etkisi sonucu yıllık enflasyon oranında düşüşten bahsedilmiş oluyor.
Dezenflasyon Olunca Fiyatlar Düşer mi?
Dezenflasyonun tesis edilmesi durumunda fiyatların düşmesini bekleyemeyiz. Zira hala enflasyonun varlığından söz ediyoruz. Dezenflasyon sadece enflasyonun düşmeye başladığına dair bir göstergedir. Yani fiyat artış hızının düşmesi için bu ifadeyi kullanıyoruz.
Dolayısıyla fiyat artışı olan her ortamda enflasyondan söz edilebilir. Dezenflasyon olunca da fiyatlarda artış görülmeye devam eder.
Örneğin, 1 yıl önce 10 liraya aldığınız bir ürün, bugün 20 liraysa, bu ürün özelinde enflasyonun yüzde 100 oranında olduğunu söyleyebiliyoruz. Aynı enflasyon oranı devam ederse, bu ürünün 1 yıl sonraki fiyatnın da 40 lira olmasını beklemekteyiz.
Dezenflasyonun tesis edilmesi durumunda bu ürünün 1 yıl sonraki fiyatının 40 değil 30 lira olduğunu görebileceğiz. Burada ürünün fiyatının artışından hala bahsedebiliyoruz. Ancak ürünün fiyatındaki artış hızı yıllık olarak yüzde 100’den yüzde 50’ye düşmüştür. Yani ürünün fiyatındaki artış hızı yavaşlamıştır.
Dolayısıyla dezenflasyondan bahsederken ürün fiyatlarındaki artıştan hala bahsederken artış hızının düştüğünü görüyoruz.
Dezenflasyon ile Deflasyon Arasındaki fark
Dezenflasyonda fiyatların hala artış eğiliminde olduğundan ancak artış hızının bir önceki döneme göre düştüğünden bahsetmiştik. Deflasyonda ise bundan çok farklı bir durumla karşılışırız.
Deflasyon ortamında, fiyatların arttığından değil, daha çok düştüğünden bahsedebiliyoruz. Yani, bir yıl önce 10 liraya aldığımız bir ürün bugün 9 lira olduysa burada yıllık deflasyon oranının bu ürün özelinde yüzde 10 olduğundan bahsediyoruz. Bunu ise enflasyonun eksi yüzde 10 (-%10) olduğunu söyleyerek ifade ediyoruz. Ancak deflasyonun varlığından söz etmek için enflasyonun hesaplandığı her ürün kaleminde, yani enflasyon sepetinde bunu uygulamamız gerekiyor.
Tek bir ürün kaleminde düşüşlerin görülmesi çok olağandır. Bunun çok çeşitli sebepleri olabilir. En önemli sebebi ise arz ve taleplerde yaşanan değişimler olabilir.
Örneğin, pandemi döneminde maske fiyatlarının çok hızlı bir şekilde arttığını görmüştük. Pandeminin etkileri geçince maske fiyatları pek çok yerde düştü. Ancak pandemi döneminden bu yana enflasyonun yükselme hızı düzenli olarak arttı.
Dolayısıyla deflasyondan bahsetmek için ekonomi üzerinde genel bir düşüşten bahsetmek mümkündür.
Deflasyonun Sakıncaları
Deflasyon çoğu durumda enflasyondan daha sakıncalı ve tehlikeli olarak görülür. Bunun sebebi, fiyatların düzenli düşme eğilimde olmasından dolayı insanların para harcama iştahlarının olmamasıdır.
Para harcanmayan pazarlarda üretim yavaşlar ve piyasa durma noktasına gelir. İnsanlar harcama yapmak için alacakları ürünün fiyatının düşmesini bekler. Bu sebeple para politikası yapıcıları, ekonominin tekrar rayına oturması için insanları para harcamaya teşvik eder.
Japonya yakın bir zamana kadar bankada tutulan mevduat hesaplarına eksi faiz uygulayarak insanların bankada para tutmasının önüne geçmeye çalışıyordu. Para saklamanın bankalar için bir maliyeti vardır. Bu maliyeti kredi faizlerinden alan bankalar, deflasyon ortamında kredi vermekte zorlanırlar. Ayrıca insanların nakit bulundurma ve parayı harcamamalarını engellemek için bu şekilde bir karar almıştır.
Enflasyon Düşünce Fiyatlar Düşer mi?
Dezenflasyon, yüksek enflasyondan düşük enflasyona geçiş sürecidir demiştik. Dolayısıyla sınırlı olarak dezenflasyon sürecinde de enflasyonun düşüşünden bahsetmek mümkündür. Ancak enflasyon düşünce ürünlerin fiyatı düşmez. Sadece ürünlerin fiyatının yükselme hızı yavaşlar.
Yukarıda örneğini verdiğimiz ürünle devam edecek olursak, bir yıl önce fiyatı 10 lirayken bugün 20 lira olan bir ürün için bir yılda yüzde 100 enflasyon olduğunu görmüştük. Bir yıl sonra bu ürünün fiyatının 30 lira olduğunu farz edelim. Ondan bir yıl sonra 40 lira, ondan da sonraki yıl 50 lira olduğunu düşünelim.
Bu projeksiyonda ürünün her yıl düzenli olarak fiyatının 10 lira arttığını görüyoruz. Ancak enflasyon hızının yavaşladığını ve enflasyonun düştüğünü görüyoruz.
Birinci yıl yüzde 100 olan enflasyon, ikinci yıl yüzde 50, üçüncü yıl yüzde 33 ve dördüncü yıl yüzde 25 olarak gerçekleşmiştir. Ürün bu şekilde her yıl 10 lira artarsa, 10 yıllık enflasyonun yüzde 1000 olduğunu görebiliriz. Ancak son yıl yaşanan enflasyonun yüzde 10 düzeyinde olduğu görülebilir.
Böyle bir projeksiyonda enflasyon düşmüştür. Ancak fiyat düzenli olarak yükselmiştir. Öte taraftan dezenflasyon tesis edilmiş, enflasyonda yavaşlama sağlanmış ve yıldan yıla daha stabil bir hal almıştır. Yine de yeterli değildir zira gelişmiş ülkelerde yüzde 10 olan enflasyon oranı da ciddi derecede yüksek kabul edilir.
Bu sebeple toplumda enflasyon düşünce fiyatların da düşeceği algısının gerçek bir karşılığı yoktur. Pozitif bir enflasyondan bahsedilen bir ortamda fiyatlar daima yükselme eğilimindedir. Fiyatlarda düşüş gözlemlenebilmesi için, içinde bulunan enflasyonun “deflasyon olması gerekir. Yani, enflasyonun tersi olan durumun yaşanması gerekir. Bu ise ekonomiler için enflasyonun bulunmasından daha kötü bir durumdur.
