FATF, suç gelirlerinin aklanmasıyla mücadelede kullanılan bir terimdir. Açılımı Mali Eylem Görev Gücü anlamına gelen “Financial Action Task Force”tur. OECD’nin (Organization for Economic Co-operation and Development) bir kuruluşu olan FATF, ülkeleri kara para ve suç gelirlerinin aklanması, terörün finansmanı ve kitle imha silahlarının finansmanıyla mücadelede ülkelerin etkinliğini ölçer ve denetler.
FATF’nin kara ve gri listelerinde bulunan ülkeler vardır. Bu liste renkleri, ülkelerin yukarıda sayılan konularda ne kadar etkin mücadele verdiğini gösterir. Dünya genelinde 200’den fazla ülke, yani neredeyse ülkelerin tamamı FATF’nin tavsiyelerine uyacağını taahhüt etmiştir. 1989 yılının Temmuz ayında Paris’teki G7 zirvesinde kurulan FATF’ye Türkiye de 1991’de dahil olarak bu tavsiyeleri uygulayacağı taahhüdünde bulunmuştur. Ardından, bu konuda daha etkin mücadele etmek için 1997 yılında MASAK (Mali Suçları Araştırma Kurulu) kurulmuştur.
FX TV’de Burak Arzova’nın FATF Gri liste hakkındaki sözlerini ve Bankacılık sektörü üzerindeki etkilerini aşağıdaki videodan izleyebilirsiniz.
FATF Nedir? FATF’nin Amacı Nedir?
Mali Eylem Görev Gücü anlamına gelen FATF, ülkelerin en temel bazda refah seviyesini artırarak daha güvenli hale gelmesini amaçlamaktadır. Bunu da, ülkedeki insan kaçakçılığı, silah kaçakçılığı, terörün etkinliği gibi konularda ülkelerin daha güvenli hale gelmesi için bir dizi tavsiyelerde bulunması üzerinden yapmaya çalışmaktadır. Aynı zamanda bir ülkeden diğer bir ülkeye geçecek olan terör finansmanı da bu şekilde engellenebilmektedir.
FATF’nin amaçları arasında, dünyada terör, insan kaçakçılığı, uyuşturucu kaçakçılığı gibi yasadışı olan yöntemlerle mücadele ederek etkinliğini kırmak ve bu şekilde ülkelerin güvenlik seviyesini artırmaktır.
FATF yılda üç kere ülkeleri denetler ve tavsiyelerine uyulup uyulmadığını raporlar. Bu raporlar yayınlanır. Bu raporlarda gri ve kara olmak üzere iki liste bulunmaktadır. FATF tavsiyelerine uymayı taahhüt etmeyen ülkeler kara listede bulunur. Bu ülkeler sadece Kuzey Kore, Myanmar (Birmanya) ve İran’dır.
FATF’nin raporlarında üç kere üst üste standartlara uyamayan ülkeler ise Gri listede yer alır.
FATF Komisyon Üyeleri Kimlerdir?
FATF’nin halihazırda 39 komisyon üyesi bulunuyor. Bu 39 üyenin 37 tanesi ülke, 2 tanesi gölgesel kuruluştur. Bölgesel kuruluşlar, Avrupa Komisyonu ve Körfez İşbirliği Konseyi’dir.
Ülkeler ise şöyledir; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Brezilya, Çin, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, Hollanda, Hong Kong, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Lüksemburg, Malezya, Meksika, Norveç, Portekiz, Rusya Federasyonu, Singapur, Suudi Arabistan, Türkiye, Yeni Zelanda ve Yunanistan.
Üye Ülkelerin Etkinliği
FATF üyesi olan ülkeler için stratejik öneme sahip olması ve büyük bir ekonomiye sahip olması koşulu vardır. Bu sebeple G20 ülkelerinin ağırlığı komisyonda fazladır. FATF Komisyon üyeleri, genel kurul ve çalışma gruplarına katılabilir ve FATF’nin çalışmasının etkinliğini denetler.
Dolayısıyla FATF, ülkeleri denetlerken, komisyon üyesi ülkeler de FATF’nin denetlemeyi doğru yapıp yapmadığını denetleme görevi yürütürler.
FATF Gri Liste Nedir?
FATF Gri liste, FATF’nin tavsiyelerine üç kere ve daha fazla uymayan ve bu tavsiyelere uyacağını taahhüt eden ülkelerin yer aldığı listedir.
FATF gri listesinde yer alan ülkelere doğrudan yaptırım yapma yetkisi yoktur. Ancak bu liste başta yabancı sermaye ve kredi kuruluşları tarafından takip edilerek, ülkelerin kredibilitesini düşürür ve yatırım yapma güvenilirliğinin olmadığına karar verir. Böylece gri listedeki ülkeler yabancı yatırım ve sermaye çekme konusunda zorluklar yaşarlar.
Dolayısıyla FATF, ülkelerin güvenilirlik seviyelerini belirtmekte ve bu da ülkelerin ekonomilerine dolaylı yoldan zarar vermektedir. Örneğin, 2018 yılında Gri Liste’ye alınan Pakistan’dan 2021 yılına kadar 35 milyar dolar büyüklüğünde yabancı sermaye çıkışı olmuştur. Bu durum, Pakistan ekonomisine büyük zarar verirken, henüz bu li,steden çıkmamış olan Pakistan’a bu süreden sonra yeni yabancı sermayenin girişi de yavaşlamıştır.1
FATF Gri Liste’den Nasıl Çıkılır?
FATF’nin tavsiyeleri, ülkelerdeki mali suçlarla etkin mücadele edilmesi gerekliliğini vurgular. Ayrıca bu konuda atılması gereken adımların atılıp atılmadığını da denetler. Dolayısıyla Gri Listeye girmek, mali suçlarla etkin mücadele edilmediği anlamına gelirken, gri listeden çıkmak da suç gelirlerinin aklanmasıyla etkin mücadeleye başlamakla mümkündür.
Bir ülke, üç kez üst üste mali suçlarla mücadele yükümlülüğünü yerine getirmediği takdirde gri listeye girer. Ardından FATF’ye, tekrar taahhütte bulunmak zorundadır. Gerekli süre içinde taahhütte bulunulmazsa kara listeye alınırlar.
Verilecek süre aksi bir karar alınmadığı sürece bir sonraki rapor zamanına kadardır. Ancak bir sonraki raporda gri listeden çıkmak isteyen bir ülkenin, daha erken bir süre içinde bu taahhüdü vermesi gerekecektir.
Daha sonra FATF tekrar ülkeyi izler ve sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini kontrol eder. Ülke tekrar başarısız olursa, gri listede kalmaya devam eder.
Gri ve Kara Liste Açıklama Tarihleri
FATF’nin gri ve kara listeleriyle ilgili çalışmaları her yıl 3 kere yapılır. Bunlar Şubat, Haziran ve Ekim aylarıdır. Raporlar bu ayların sonuna doğru açıklanarak ülkelerin mali suçlarla mücadele etkinliklerini açıklarlar.
Denetlenen Konular ve Yönlendirme
Kara para aklama ve terörün finansmanına karşı yetersiz görülen ülkelerin belirlenmesi FATF için öncelikli çalışma alanıdır. Bu konuda yapılan araştırmalarda, sadece gri liste açıklanmaz, aynı zamanda gidişatı kötüye giden ülkelere de tavsiyelerde bulunulur. Yani, bu şekilde devam ettiği sürece gri listeye alınacağına dair bir ultimatom verilir. Bu ülkelerin özellikle yargı ve maliye konularında daha titiz olunması çağrısında bulunulur.
AML ve CFT Listeleri
AML listeleri “antimoney laundering” ve CFT listeleri “combating the financing terrorism” kelimelerinin kısaltılmasıdır. Bu listeler, ülkelerin hangi alanlarda geride kaldığını raporlamak üzere kategorilendirilir.
Ciddi durumlarda uluslararası finansal sistemin içinde dolaşıma sokulan kara paranın engellenmesi konusunda ülkelerden etkin mücadele edilmesi konusunda detaylı rapor sunulur. AML eksik listesi olarak ifade edilen bu raporda, özellikle kara listede bulunan ülkelere karşı etkin mücadele tavsiye edilir.
CFT listelerinde ise daha ağır koşullar yer almaktadır. Ülkeler AML ve CFT listelerine uymadığı takdirde kara listeye alınma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir. Aynı zamanda kara listede bulunan bir ülke, bu taahhütlere uymasa bile ülkesinde kara paranın engellenmesine yönelik ciddi reformlar yapıyorsa, FATF tarafından incelenmeye değer kritik bir adım olarak değerlendirilir ve CFT ve AML listelerince izlenir.2
FATF Gri Listedeki Ülkeler Hangileri?
FATF’nin gri listesinde yer alan ülkeler şöyledir;
- Bulgaristan
- Burkina Faso
- Cayman Adaları
- Filipinler
- Güney Afrika
- Güney Sudan
- Haiti
- Hırvatistan
- Jamaika
- Kamerun
- Kenya
- Kongo Demokratik Cumhuriyeti
- Mali
- Mozambik
- Namibya
- Nigeria
- Senegal
- Suriye
- Tanzanya
- Türkiye
- Ürdün
- Vietnam
- Yemen
Bu listedeki ülkelere artırılmış tedbirler uygulanır.
FATF’nin izlemeye aldığı ve gri listeye almak konusunda sıkı takip ettiği ancak artırılmış tedbirlerin uygulanmadığı ülkeler ise şöyledir;
- Arnavutluk
- Barbados
- Birleşik Arap Emirlikleri
- Cebelitarık
- Panama
- Uganda
- Nikaragua
- Pakistan
- Kamboçya
- Fas
Bu ülkeler, FATF’nin tavsiyelerine uymak konusunda etkin adımlar atmazsa gri listeye alınabilirler.3
