Halka arz, en basit tabirle şirketlerin belli kural ve yöntemlerle şirketlerine halktan ortak toplamalarıdır. Bu ortak toplamanın belli süreçleri ve şekilleri vardır. Tarih içinde değişiklik gösterdiği gibi, ülkeden ülkeye de farklılıklar gösterir.
Türkiye’de halka arz, Borsa İstanbul aracılığıyla ve SPK’nın gözetiminde gerçekleşir. Şirketler, halka arz olma isteklerini kurula iletirler ve bu talepler değerlendirilir. Onayın ardından ise halka arz sürecine geçilir. Bu yazıda, halka arzın ne olduğunu, takip edilen süreçleri, talep toplama ve işleme başlamayla ilgili detaylı bilgileri bulacaksınız.
Halka Arz Nedir? Halka Arzın Kökleri
Halka arz, şirketlerin halka açılmasıdır. Halka arzlar ile bireysel yatırımcılar, bütçeleri doğrultusunda büyük şirketlere ortak olabilirler. Bu durum, iki taraflı bir kazanım sağlar. Yatırımcılar, yatırım yaptıkları şirketlerin değer artışlarından faydalanarak para kazanma şansı bulur. Aynı şekilde şirketlerin değer kaybetmesi durumunda da para kaybeder. Şirketler ise defter kaydı tutulan değerlerinin ötesinde, piyasada da değer bulur. Aynı zamanda halka arz olarak şirketlerin kasasına sıcak para girişi olur.
Eski çağlarda, Anadolu’da borsaların kurulduğunu biliyoruz. Halka arzın çok eski zamanlardan beri çeşitli şekillerde gerçekleştiği tahmin ediliyor. Ancak modern borsanın temellerinden sayılan, Hollanda’nın coğrafi keşiflerde kullandıkları gemilere ortak toplaması ve gemilerin dönüşünde getirdikleri ganimetlerden, gemilere ortak olan kişilere, ortaklık oranında dağıtım yapması günümüzdeki halka arz yöntemlerine en yakın örnek olabilir.
Bu dönemlerde, Hollandalı kaşifler, yolculuklarını finanse edebilmek için sıcak parayı, getirilecek ganimetlerden pay dağıtmak yöntemiyle yapar, halk ise hangi gemi daha güçlü, büyükse, hangi geminin kaptanı daha maharetliyse o gemiye ortak olmak isterdi. Daha sonra Hollanda devleti tarafından Doğu Hindistan, Batı Hindistan Şirketleri kuruldu ve varlıklı insanlar bu şirketlere ortak oldu. Şirketler ise elde ettiği gelirleri Amsterdam Bankası aracılığıyla temettü olarak ödemeye başladı. Böylece klasik bir borsa olmasa bile klasik bir halka arz-temettü ilişkisi Hollanda Hint Şirketleriyle mümkün oldu. Bu örneği, günümüzde finansal yapıları sağlam, kar edinimi güçlü ve yönetim kurulu güven veren şirketlere yatırım yapan yatırımcıların durumuna benzetebiliriz.
Bankacılık sisteminin de güçlü olduğu Yakın Çağ Hollanda topraklarında, halka arz mantığının da aynı şekilde meydana gelmesi şaşırtıcı olmaz. Ancak günümüzde yöntemlerde biraz değişiklikler oldu.
Türkiye’de Halka Arz Nasıl Yapılıyor?
Türkiye’de halka arz süreçleri, Sermaye Piyasası Kurulu’nun, halka arz olmak isteyen şirketleri değerlendirmesiyle başlıyor. SPK’nın denetimlerinde şirketler çeşitli mali tablolarını ve uzman görüşlerini, hesaplamalarını kurula sunuyor.
Bu raporlar, halka arz olacak şirketlerin halka arz olduktan sonra da açıklamakla mükellef oldukları bazı finansal tabloları da içeriyor.
Şirketin mali durumu, bilançoları, gelirleri, giderleri gibi bazı rakamların yanı sıra, halka açılacak hisselerin şirket hisseleri mi yoksa ortak hisselerimi olduğu, oransal dağılımları ve halka arzdan elde edilecek gelirin nerelere harcanacağı gibi de bazı bilgiler yer alıyor.
Halka arzlarda yatırımcıların da çok dikkat etmesi gereken bu finansal tablolar için Halka Arzda Varlık ve Borç İlişkisi Nasıl Okunur başlıklı yazımız da daha detaylı bilgi vermek üzere hazırlanmıştır.
Fiyat Belirleme Aşaması
Halka arzların en önemli aşamalarından biri fiyat belirleme aşamasıdır. Şirketlerin varlıkları, borçları, gelirleri gibi değerlendirmeler, şirketin halka arz fiyatını belirler. Bu fiyat üzerinden halka arza özel bir iskonto oranı belirlenir. İskonto oranını, halka arza ilk katılan yatırımcılar için bir indirim kampanyası olarak düşünmek mümkündür. Halka arzlarda belirlenen bu fiyatlar yatırımcılar için büyük önem taşımaktadır. Çünkü fiyatlar, şirketin defter değerinden ziyade, piyasa değerini yansıtan ve borsada işlem görmeye başlaması için uygun görülen fiyatlardır.
Talep Toplama Aşaması
Talep toplama aşaması, yatırımcıların aracı kurumuna müracaat ederek halka arza katılma istediğini açıkladığı aşamadır. Şirketin bilançoları incelenmiş ve talep toplama fiyatı belirlenmiştir. Bu aşamadan sonra talep toplama sürecine geçilir. Halka arz talep toplama işlemlerine katılmak için İntegral Yatırım gibi bir aracı kuruma bu talebinizi iletmeniz mümkündür. İntegral Yatırım Halka Arz sayfasında yer alan formu doldurarak bu talebinizi iletebilirsiniz.
Yatırımcılar belirlenmiş fiyat üzerinden halka arza katılma talebini aracı kurumuna bildirir. Kaç lot almak istediğini aktaran yatırımcılar, halka arzda belirlenmiş oransal veya eşit dağıtım usulüne göre hisse alır.
Borsa’ya kote olmak isteyen şirketlerin piyasa değerleri 750 milyon liranın altında olması durumunda teklif toplama aşaması borsada doğrudan alım emri verilerek yapılıyor.
Oransal Dağıtım Nedir?
Oransal dağıtım, geçen seneden önce sıklıkla kullanılan bir yöntemdi. Bu yönteme göre halka arzlarda toplanan talebin, istenen lot sayısı oranına göre dağıtım usulüdür. Bu usulde örneğin, 5 bin liralık hisse senedi isteyen yatırımcıyla, bin liralık hisse senedi isteyen yatırımcının aldığı hisse senedi sayısında farklılık görülür.
Bu fark, tamamen talebe göre şekillenir. En yüksek lotu, en yüksek talepte bulunan kişi alır. Dolayısıyla dağıtım yukarıdan aşağıya doğru oranlanarak yapılırdı.
Geçen seneden beri oransal dağıtım artık yapılamayacak. Artık eşit dağıtım yöntemleri uygulanıyor.
Eşit Dağıtım Nedir?
Halka arzlarda sık görülen dağıtım usulüdür. Halka arzlara yüksek katılım olması durumunda dağıtımın daha adaletli olması amaç edinilir. Yatırımcılar, kişi başı düşecek ortalama lot miktarından daha az talepte bulunmaması durumunda herkese eşit miktarda lot dağıtılır. Dağıtım yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya gerçekleşir.
Ortalamanın altında lot talebinde bulunan yatırımcılar talep ettikleri kadar hisse senedi alırken, ortalamanın üzerinde talepte bulunanlar eşit sayıda hisse senedi alır.
Ayrıca üç grup için pay senetleri ayrılır. Bunlar, Yurt İçi Bireysel, Yurt çi Kurumsal ve Yurt Dışı Kurumsal olarak ayrılır.
Halka Arzın İşleme Başlaması
Halka arzda talep toplanıp, hisse senetlerinin dağıtılmasının ardından sıra şirketin borsada işlem görmesine gelir. Halka arzın borsada işlem görmeye başlaması, Gong Töreni adı verilen bir törenle duyurulur.
Gong töreni, şirketler için önemli bir dönüm noktasıdır. Sembolik önemi de olan gong törenleriyle ilgili daha fazla bilgi almak için Gong Töreni Nedir yazımızı da okuyabilirsiniz. Bu törenler, bir seramoni olarak gerçekleştirilir ve değişik özel günlerde halka arz dışında da icra edilir.
Halka Arz Ne Kadar Yükselir?
Halka arzların ne kadar yükseleceği konusu en çok merak edilen konulardan biridir. Ancak bu sorunun net bir cevabı yoktur.
Halka arzlarda, hisse senedinin işleme başladığı andan itibaren yükseliş veya düşüş yaşaması tamamen borsanın doğası içinde gerçekleşen bir durumdur. Alıcılarla satıcıların karşılıklı alım ve satım yaptığı piyasalarda, halka arzlar da aynı durumda gerçekleşir.
Gong töreninin ardından şirketin borsaya açılmasıyla birlikte, yatırımcılar ellerindeki hisse senetlerini satabilirler ve yeni hisse senetleri alabilirler. Dolayısıyla halka arzla elinde hisse senedi bulunan yatırımcıların satış emri vermesi, elinde hisse senedi olmayan veya payını artırmak isteyehn yatırımcıların ise alım emri vermesi sonucunda fiyatlar oluşur.
Eğer bir halka arzın ardından, satıcılar az ve alıcılar çoksa, hisse senedinde bir talep artışı yaşanır. Talep artışının yaşanması, hisse senedinin fiyatını artırır.
Bir önceki gün borsanın kapanmasının ardından yatırımcılar emirlerini ileterek alım sırasına girebilirler. Alım sırası, en düşük alım teklifinden en yüksek alım teklifine ve en yüksek satış teklifinden en düşük alış teklifine göre sıralanır. Alıcılar ve satıcılar eşleşir. Borsa açılmadan 5 dakika önce gerçekleşen bu eşleşme sürecinde saat tam 10’da şirketin açılış fiyatı şekillenmiş olur.
Bu eşleşme sürecinde, alıcıların ve satıcıların eşleştiği son fiyat tavan fiyatta kalırsa halka arz güne tavanla başlamış olur. Bu işlem her gün tekrarlanır. Bir halka arzın tavan bozması, bu eşleşme sonucunda eşleşme fiyatının tavanın altında kalması veya satıcıların ağırlık oluşturduğu güne kadar devam eder. Dolayısıyla, ilk gün satıcıların çoğunlukta olması durumunda hisse borsaya tavandan giriş yapamayabilir ve kısa süre içinde düşüşe geçebilir.
Yatırımcılar, şirkete olan güvenleri ve oluşturdukları hisse senedi sepetine göre burada kendi hür iradeleriyle karar vererek işlemlerini bu doğrultuda yapmaları gerekir. Borsada Nasıl Sepet Yapılır başlıklı yazımızdan bu konuda da yeterli bilgi bularak, nasıl sepet oluşturacağınız ve halka arzlara da bu doğrultuda ne tür bir strateji izleyerek katılacağınızla ilgili detaylı bilgi edinebilirsiniz.
