Halka arzlar, şirketlerin finansal destek bulabilmeleri için önemli bir fırsattır. Şirketin var olan değeri üzerinden belli bir iskontoyla, halk tarafından şirkete ortak toplama yöntemine halka arz denir. Halka arzlarda, şirketler borsalarda işlem görmeye başlar.
Borsalar, kişilerin ve kurumların, hızlı bir şekilde bir şirketle iş ilişkisine girip, sonra yine hızlı bir şekilde bu ilişkisini sonlandırmasına imkan sağlayan bir platformdur. Tabii ki bu platformdaki ortaklık süresinin yanında, ortaklık oranı da önemlidir.
Örneğin, 10 milyon adet hisse senedi halka açık olan bir şirket, hisse başına fiyatı 100 liraysa, 1 milyar lira büyüklüğü halka açık demektir. Bu şirketin halka açıklık oranı yüzde 10 ise, toplam değeri 10 milyar liradır. Bir başka deyişle, 10 milyar liralık şirket, yüzde 10’una halkı ortak etmiştir, bu oran 10 milyon parçaya bölünmüştür ve her parçası 100 liradır.
Bu basit girizgah, halka arz olan şirketlerle alakalı çok basit bir anlatım olacaktır. Burada şirketlerin yaşayan yapısını, yani büyüyen veya küçülen finansal durumunu da göz önünde bulundurmak gerekecektir.
Bu yazıda, bir halka arza katılırken nelere dikkat etmemiz gerektiğine bakacağız.
Bir Şirket Neden Halka Arz Olur?
Halka arza katılan bir firmanın birden fazla amacı olabilir. Ancak bu amaçların içinde en önemli kısım, bu halka arzın sıcak para girişi için yapılıyor olmasıdır. Yani, halka arzların pek çok sebebi olabilir. Ancak bir şirket, halkı kendisine ortak etmeye karar verdiyse buradan bir gelir elde edecektir. Bu gelir, bugün için sıcak para girişi, ileriye dönük olarak kurumsal bir pay satışı veya komple bir satış hedefleniyorsa da, reel piyasada kendi değerini bulması için amaçlanmış olabilir.
Halka arz edilen bir şirketin olabildiğince şeffaf olması gerekir. Bu da şirketin güven kazanması anlamına gelir. Şeffaf bir yönetime sahip şirketler için pek çok kapı aralanabilir. Bu da şirketin iş ilişkilerine olumlu yansıyabilir. Yani, halka arz bir şirket için birden fazla yarar sağlıyor. Tabii her adımın avantaj ve dezavantajları mutlaka vardır. Bu konu, başka bir yazının konusu olabilir.
Halka arz izahnamelerinde, halka arzın yüzde kaç oranında yapılacağı, yani şirketin yüzde kaçının halka açılacağı net olarak yazar. Bu oran için kaç adet hisse senedi çıkarılacağı ve her senedin değerinin ne kadar olacağı yer alır. Bu değerin iskonto oranı da yazar.
Halka arzlarda iskonto oranı ise, bu hisse senedinin değerlendirilen piyasa değeri üzerinden ne kadar indirim yapılacağı anlamına gelir. Yani, hisse senedinin bağımsız kuruluşlarca tespit edilmiş değeri pay başına 100 lira, halka arz fiyatı 90 lira ise, burada halka arza katılacak yatırımcılar için yüzde 10 iskontolu pay çıkarıldığı anlamına gelir.
Tabii bu oranların yanında bir de halka arz yöntemiyle elde edilen finansmanın nerelere harcanacağı yer alır. Burası yatırımcıların özellikle dikkat etmesi gereken bir kısımdır. Buraya da yazının ileri kısımlarında değineceğiz.
Halka Arzlar Hep Tavan mı Gider?
Yanlış bilinen konuların başında bu gelir. Halka arzların sürekli tavan gitmesi sözkonusu değildir.
Yeni halka arz olmuş firmaların ilk 1 yıl performansının ölçüldüğü, arz sonrası genel grafiğini BIST Halka Arz kodu olan XHARZ koduyla takip edebilirsiniz. Burada yer alan şirketlerin teker teker grafiğine baktığınızda ise geçtiğimiz dönemde, birkaç kere tavan serisi yapan, hatta bir aya yakın süre tavan giden hisse senetlerini gördük. Ancak bunun yanında gong ile beraber değerinin düştüğü hisse senetleri de gördük.
Yeni halka arz olan şirketler içinde şu an halka arz fiyatından daha düşük bir değerden işlem gören hisse senetleri bulunuyor. Bu hisse senetlerinin tavan serisi yapanları da, hiç tavan serisi yapmadan düşenleri de bulunuyor. Bu durum, şirketin genel performansına veya pay piyasasının içinde bulunduğu trende bağlı olarak değişebilir.
Tüm bunlar, halka arzlara katılırken nelere dikkat edilmesi gerektiğine dair soruları artırıyor. İşte bu yazının amacı ise, halka arza katılacak yatırımcıları bu konular hakkında bilgilendirmektir.
Halka Arza Girerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Halka arzlara katılacak olan yatırımcıların dikkat etmesi gereken pek çok konu bulunmaktadır. Bunların başında, bu şirketin neden halka arz olduğunu anlamak bulunuyor.
Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, yükselen faiz oranları sebebiyle şirketlerin finansmana erişiminde bazı zorluklar bulunuyor. İşini büyütmek isteyen şirketler, acil nakit ihtiyacı olan şirketler, borçlarını ödemekte zorlanan şirketler, yeni yatırımlar yapmak isteyen şirketler, yeni iş alanlarına girmek isteyen şirketler nakit ihtiyacı hissettikleri zaman halka arz olmaya karar verebilir. Bu talepleri bağımsız kuruluşlarca bir finansman raporu haline getirilir ve SPK tarafından arz edilip edilmeyeceğine karar verilir.
Ancak finansmana erişmek için halka arz olmak, şirketin kötü bir şirket olduğu veya kötü bir dönemde olduğu anlamına gelmiyor. Aynı zamanda şirketin denetlenebilir olması, prestij sağlaması veya daha şeffaf olmak istemesi de halka arz olması için bir gerekçe olabilir.
Yine de her halka arz, gong çaldıktan itibaren tavan serisi yapacak veya şirket değerlenecek anlamına gelmiyor. Bunun için aşağıdaki başlıklara dikkat etmek bir nebze olsun daha bilinçli yatırım yapmak için yardımcı olacaktır.
Bu yazıda esas olarak halka arz izahnamesinde dikkat edilmesi gereken 3 konu üzerinde yoğunlaştık.
1- Şirket Finansmanını Nereye Harcayacak?
Şirketin halka arzdan elde edeceği finansmanı nereye harcayacağı konusu halka arzlarda önemli konuların başında gelir. Bu bilgiler, halka arzların izahnamelerinin özet kısımlarında ve son sayfalarında bulunur. Bu satış, şirketi batmaktan mı kurtaracak yoksa büyümesine katkı mı sağlayacak sorusunun da cevabını içerebilir çoğu zaman. Fakat bu yorum, aşağıda sayacağımız başka somut verilerle de karşılaştırılarak değerlendirilebilir.
Örneğin, halka arz olacak bir şirketin gelecek finansmanın yarısına yakınını borç ödemede kullanacak olması, tek başına bakıldığı zaman şirketi iflastan kurtaracak gibi değerlendirilebilir. Ama bazı durumlarda bu doğru bir yorum olmaz. Örneğin, şirketin halka arz büyüklüğünden elde edilecek gelirin yarısı borç ödemeye kullanılacak ve bu büyüklük diyelim ki 10 milyon lira. Ancak şirketin kısa sürede ödemesi gereken borç oranı da 10 milyon lira. Fakat şirketin piyasadan alacaklı olduğu, yani kendisine borçlu olan yerlerden alacağı 100 milyon liraysa, bu durum şirketin sadece ödemekle yükümlü olduğu kısa vadeli borçları ödemek için bu finansmanı kullanacağı ama aslında şirketin halka arzdan kazanacağı paranın 5 katını zaten kazanmış olduğu fakat henüz kasasına girmemiş olduğunu gösterir.
Aynı zamanda bu kısımda, şirketin bu paylarla, yeşil enerji dönüşümü, fabrikasını yenileyeceği, operasyonlarını büyüteceği gibi kısımlara da yer verilir ve bunlar da önemli bilgilerdir.
Bu örnek elbette afaki bir örnek ve gerçek hayatta karşılığı olmayabilir. Sadece halka arzda borç ödeme beyanı, alacak ve borç ilişkisinin nasıl yorumlanması gösteren bir örnektir. O halde bu bilgilerle beraber aşağıdaki konuları da yorumlayalım.
2- Şirketin İşletme Sermayesi Nasıl Yorumlanır?
Şirketler, nakit akışı yaratmak zorunda olan yapılardır. Sürekli olarak kazanç sağlaması gerekir, çünkü operasyonlarını buna bağlı olarak büyütebilirler. Dolayısıyla işletme sermayesinde problem olmayan şirketler, halka arzına iştirak edecek yatırımcılara daha fazla güven verir. Bu sebeple yatırımcılar halka arzına katılacakları şirketlerin işletme sermayesine dikkat ederler.
Ancak tabii ki halka arz da şirkete bir nakit akışı oluşturacaktır. Burada, bundan önceki nakit akışı durumuna bakarak, bir önceki maddede yer alan bilgileri karşılaştırmak önemli bir hal alır.
Şirketler dönem dönem zor koşullar altında bulunabilirler. Bu sebeple net işletme sermayesinde bu durumu da göz önünde bulundurmak gerekir. Halka arz olacak bir şirket, bundan önceki bir süreyi kapsayan ve belli bir periyottaki işletme sermayesi bilgilerini paylaşırlar.
Örneğin, 2024 yılında halka arz olacak bir şirket için, 2023, 2022, 2021 ve 2020 yılındaki işletme sermayesi paylaşılır. Burada halka arza katılmayı düşünen yatırımcının bakması gereken bilgiler, bu son 4 yıl içinde bir iyileşme veya kötüleşme emaresi aramak olacaktır.
İşletme sermayesinde şu bilgiler yer alır;
- Dönen Varlıklar: Dönen varlıklar kısmında, şirketin bu bahsi geçen yıllardaki gelirleri sıralanır. Burada yıldan yıla bir artış varsa, bu durum olumlu olarak değerlendirilir. Ancak aradan geçen sürede, enflasyonist bir ortam varsa, enflasyonun üzerinde bir artış olup olmadığına, ya da bilgilerin enflasyon muhasebesine tabi tutulup tutulmadığına da dikkat etmek gerekir. Yani, şirketin gelirlerindeki artış oranının enflasyonun altında ya da üstünde olup olmamasına ayrıca dikkat etmek gerekecektir.
- Kısa Vadeli Yükümlülükler: Kısa vadeli yükümlülükler, şirketin acilen döndürmesi gereken borçlarını temsil etmektedir. Ayrıca güncel yükümlülükler ile halka arzdan gelecek finansmanla borç ödeme durumu da karşılaştırılmalıdır. Böylece halka arz finansmanının şirketin önünü açıp açmayacağı da değerlendirilebilir. Kısa vadeli yükümlülükler hesaba katılırken, yıldan yıla artış veya azalış göstermesi de önemli bir metrik olacaktır. Dönen varlıklarda büyük bir artış gösteren borçluluk durumu, halka arzdan gelecek finansman ile şirketin günü kurtaracağına işaret edebilir. Bu sebeple kısa vadede ödenmesi gereken borçları dönen sermayeyle ve izahnameyle karşılaştırmak önemlidir. Bunu ise bir sonraki maddede karşılaştırabilirsiniz.
- Net İşletme Sermayesi: “Defterin dibi” olarak tabir edilen yekün kısmı, net işletme sermayesidir. Net işletme sermayesinde, dönen varlıklar ile kısa vadeli yükümlülükler birbirinden çıkarılarak, şirketin borç ödeme performansı değerlendirilir. Burada genellikle negatif olan net işletme sermayesi parantez içinde yazılır. Şirketin dönen varlıklarından büyük bir kısa vadeli yükümlülüğü, finansal performansının zayıf olarak değerlendirilmesine sebep olur. Ancak pozitif değerlerin de her zaman makul olmayabileceği akılda tutulmalıdır. Çünkü hesaplanması gereken daha fazla bilgi bulunmaktadır.
Dolayısıyla şirketin son dönemlerindeki performansına bakarak, dönen varlıkların borçlardan büyük olmasının gözlemlenmesi gerekir. Ancak sadece bir veya iki yıl kısa vadeli yükümlülüklerin fazla olması, şirketin başarısız olması anlamına gelmez. Bunun çeşitli sebepleri olabilir. Bunların da yatırımcılar tarafından ayrıca değerlendirilmesi gerekir.
Bu durum ise çeşitli sebeplerden kaynaklanabilir. Örneğin,
- Alacaklı olduğu bir şirketten alacaklarını tahsil edemediği için nakit gelir elde edememiş ve borç oranı fazla çıkmış olabilir.
- Gelirlerini, ileride daha büyük gelir elde edecek yatırımlara harcamış ve bu sebeple fazla borçlanmış olabilir.
- Şirket operasyonlarından kaynaklı olarak çeşitli vergiler ödemiş ve bu durumda zarara uğramış olabilir.
- Bahsi konu şirket, kendi alanında stratejik bir şirket evliliği yapmış olabilir.
Yani, şirket yakın bir zamanda kısa vadeli olarak zor durumda kalmasına karşın, uzun vadeli bir atılım yapmayı hedeflemiş ve bu sebeple büyük bir zarar yazmış olabilir. Hatta halka arzla bu zararı karşılamayı da hedeflemiş olabilir.
Ancak bunun için uzun vadeli borçlara ve sürekli olarak karşılaşılacak borçlara da bakmak gerekir. Bu şekilde, bu halka arz sonrasında şirketin rahat bir nefes alıp yoluna devam edeceği ya da sadece kısa vadeli bir rahatlama yaşayabileceği sonucuna ulaşılabilir.
3- Finansal Tabloları Derinlemesine Değerlendirmek?
Yukarıda ilk etapta bakılması gereken finansal bilgiler ve bunların özetini yazdık. Ancak çoğu konuya şerh düştük. Bu şerhler ise finansal tablolara derinlemesine bakış atılarak kısmen çözüme kavuşacaktır.
Finansal tablolara derinlemesine bir bakış atarak halka arza giriş için vereceğiniz kararı daha da netleştirebilirsiniz.
Şirketler izahname ve finansal tablolar adında çok uzun metinler paylaşırlar. Bu metinlerin uzunluğu şirketin halka arzda şeffaf ve güvenilir olmasını sağlar. Ancak metinlerin çok uzun olması, karmaşıklığın artmasına sebep olur.
Buradaki her bir konunun ayrı ayrı önemli olduğunun altını çizmek gerekir. Ancak finansal tablolara derinlemesine bir bakış atmak, en azından özet bilgiler edinilmesini sağlar.
a) Dönen Varlıklar Nasıl Değerlendirilir?
Finansal tablolarda dönen varlıkların detaylarına göz atabilirsiniz. Dönen varlıklarda şu gibi maddeler göreceksiniz;
- Nakit ve Nakit Benzerleri: Nakit ve nakit benzeri, şirketin dönen varlıklarında çok önemli bir yer tutar. Bu maddenin karşısında yazan rakamların yıldan yıla büyüyüp büyümediği özellikle incelenmelidir. Burada yer alan rakamlar, şirketin hemen kullanabileceği, elinde hazır bulunan parayı ifade eder.
- Finansal Yatırımlar: Şirketin kısa vadeli finansal yatırımlarını ifade eder. Bunlar, faiz gelirleri, çeşitli fon kullanımı, para piyasası araçları gibi gelirlerin yer aldığı kısımlardır. Yani, şirketin nakit varlığından elde ettiği tasarrufun her an ihtiyaç halinde nakde çevrilebilecek varlığını temsil eder.
- Ticari Alacaklar: Ticari alacaklar, şirketin yaptığı satışlar veya ticari faaliyetleri sonucunda kendisine borçlanmış olan müşterilerinden alacaklarını ifade eden kısımdır.
- Diğer Alacaklar: Şirketin ticari olmayan alacaklarıdır. Burada şirketin ortaklarına veya çalışanlarına borç olarak verdiği paylar yer alabilir. Aynı zamanda şirketin alacağı vergi iadeleri, kazanılmış davalarında elde edeceği gelirler gibi unsurlar burada yer alır.
- Peşin Ödenmiş Giderler: Şirketin gelecekte kendisine fayda sağlayacak ticari faaliyetleri için ödemesi gereken ücreti, vadesinden önce veya peşinen ödediği kısmı ifade eder. Bu satırda yer alacak rakamlar, şirketin yükümlülüğünü yerine getirdiğini ve faydasını göreceğini, yani gidersiz bir şekilde gelir elde edeceği kısmı vurgular.
- Diğer Dönen Varlıklar: Yukarıda sayılan maddelerin dışında elde edilen veya edilecek gelirleri temsil eder.
b) Duran Varlıklar Nasıl Değerlendirilir?
Bunların dışında, şirketlerin Duran Varlıkları da önemli konulardandır. Duran varlıkların büyüklüğü, şirketin en zor zamanlarında devreye girebileceği, satılabilecek varlıklar olmasının yanında, şirketin büyümesine de imkan sağlayan kalemlerdir. Burada şiretin arazileri, araçları, patentleri gibi duran varlıkları yer alır. Yani, zor bir zamanda şirket bu varlıkları satarak veya kiralayarak zor bir durumdan kurtulabilir.
- Özkaynak Yöntemiyle Değerlenen Yatırımlar: Şirketin uzun vadeli yatırımlarının yer aldığı kısımdır. Burada uzun vadede şirkete fayda sağlayacak yatırımları yer alır.
- Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller: Şirketin aldığı gayrimenkullerden, yatırım amaçlı kullanacağı kısmı ifade eder. Örneğin, bir gayrimenkulde geliştirme yaparak satılacak, kullanılacak ya da ileride değerlenmesi beklenen taşınmazlar burada yer alır. Bu şirket bir fabrikaysa, bu gayrimenkulde bir fabrika kurarak işletmeye açacağı anlamına da gelebilir.
- Maddi Duran Varlıklar: Burada ise arsa, arazi olmayan, nakde çevrilebilir duran varlıklar yer alır. Şirketin sahip olduğu fabrikalar ve makineler bu kısımda sayılır.
- Maddi Olmayan Duran Varlıklar: Burada genellikle şirketlerin sahip olduğu patentler ve markalar yer alır. Bu markalar ileride yeni iş modellerinde kazanç sağlayabilir. Patentler ise şirketin genellikle yapmış olduğu buluşların yer aldığı önemli bir duran varlık türüdür. Patentler kiralanabilir veya satılabilir.
- Ertelenmiş Vergi Varlığı: Şirketin ileride ödemesi gereken vergilerin ödenmeyecek kısmı burada yer alır. Dönen varlıklardaki vergi ile alakalı kısımdan farkı, orada iade alınacak olmasına karşın, burada gelecekteki vergi avantajlarını ifade etmesidir.
c) Borç ve Giderler Nasıl Değerlendirilir?
Yukarıdaki gelirlerle aşağıdaki giderleri karşılaştırmak gerekecektir. Bu giderleri şöyle özetleyebiliriz;
- Kısa Vadeli Borçlanmalar: Şirketin borçlarının, vadesi kısa olanları ve bir an önce ödemesi gereken borçları temsil eder.
- Uzun Vadeli Borçların Kısa Vadeli Kısımları: Burada bir önceki maddeden farklı olarak, şirketin uzun vadeli ve taksitli borçların şimdiki taksitleri yer alır. Genellikle taksitli banka borçları burada yer alır. Uzun vadeye yayılmış borçların vadesi gelmiş kısımlarını ifade eder.
- Ticari Borçlar: Halka arz olacak şirketin, yaptığı ticaretten kaynaklı olarak, iş ilişkisi içinde olduğu kişi ve kurumlara olan borcunu ifade eder. Alınan bir ürünün parası henüz ödenmemişse bu kısımda borç görünür.
- Diğer Borçlar: Yukarıda sayılan borçların dışında kalan ama şirket muhasebesinde borç olarak görünen tüm diğer borçlar.
Bu finansal bilgiler, halka arz edilecek şirket hakkında basit ama etkili bir girizgah yapmanıza sebep olacaktır. Bu bilgilerden yola çıkarak daha bilinçli bir şekilde halka arza katılmaya karar verebilirsiniz. Ancak burada yer alan bilgiler temel düzeyde bir bilgi sağlayacaktır.
Halka Arz Onaylı İzahname Nereden Bakılır?
Halka arz izahnamesi şirket tarafından yayınlanır. Şirketin web sitesinde yayınlanması zorunludur. Ayrıca şirketin halka arzına aracılık edecek olan aracı kurumun da web sitesinde yayınlanır.
Genellikle aracı kurumların Duyurular bölümünde yayınlanan izahnameye aynı zamanda şirketin web sitesine girerek genellikle “Yatırımcı İlişkileri” başlığı altında bulunan izahnameyi okuyabilirsiniz.
Halka Arzda Genel Olarak Değerlendirilmesi Gereken Diğer Konular
Halka arz, sorumluluk gerektiren önemli bir konudur. Bu sebeple incelemeniz gereken başka önemli veriler ve bilgiler de bulunmaktadır. Bu yazı ise tamamen varlık ve borç ilişkisinin nasıl okunması gerektiğine yönelik özet bir bilgi sunmaktadır.
Bunun yanı sıra;
- Şirketlerin ortaklık yapısı,
- Yöneticileri ile yöneticilerin iş ve eğitim geçmişleri, vizyonu,
- Şirketin sektörü ve sektörün avantaj ile dezavantajları,
- Şirketin sektördeki konumu ile bu konumda bulunmanın şirkete sağladığı avantaj ve dezavantajlar,
- Şirketin ihracatçı olup olmaması,
- Şirketin gelecekte katma değer üretip üretemeyecek olması,
Gibi, finansal tablolara olumlu ya da olumsuz yansımamış diğer pek çok konu değerlendirilerek, halka arzları daha detaylı değerlendirebilirsiniz. Bu gibi konuların hepsi ayrı birer yazı konusu olabilir. Bunun için Forex.com.tr içeriklerini paylaşarak daha fazla bilgi paylaşımı için teşvik edebilirsiniz.
