Insider Trader kavramı özellikle borsalarda sıklıkla karşılaştığımız bir tabirdir. Anlamı, bir şirketin borsadaki performansını iyi veya kötü etkileyecek sonuçları önceden bilen kişilerin borsada yüklü miktarda alım ya da satım yaparak usulsüz kazanç elde etmesidir.
Insider Traderler, şirketlerin gelecekte yapacağı ve büyük fiyat hareketlerine sebep olacak gelişmeleri önceden bilerek pozisyon alır. Bunun sonucunda haksız ve yasa dışı bir gelir elde etmiş olur.
Insider Trader Kimdir?
Şirketlerin hisse alıp satması aslında yasak değildir. Ancak bu hisse alış ya da satışının şirket menfaatine olması beklenir. Diğer taraftan şirketler, hisse senetlerinin performansı çok kötü gitmesi durumunda yatırımcılarının zarar etmesini engellemek için şirket kasasından pay çekebilirler. Bu işlemleri yapan, şirketin kendisidir ve insider trader olmaz. Çünkü burada şirketin hedefi, kendi yatırımcısını korumaktır.
Diğer taraftan yatırımcılar, bir şirket için işlerin kötü gittiğini önceden sezerek pozisyon alabilir. Bu durum da bir insider trader durumu değildir. Çünkü işler kötü giderken bir anda toparlanma ihtimali de vardır ve yatırımcı bu işleminde yanılabilir.
Fakat, içeriden birileri veya içeriden bilgi alan dışarıdan birileri, şirketin hisse senedinde finansal istikrarı sağlayacağını bilir ve şirket pay geri alımı yapmadan hemen önce yüklü bir pozisyona girerse, ardından hisse senedinin fiyatı yükselince de bir anda satarsa bu bir insider trader vakasıdır.
İkinci örnekte de, şirket için işlerin kötü gittiği herkesçe malumken, hisse senedinin fiyatı aşağı gidiyordur. Hisse senedi fiyatını yukarı çekecek o haber ise piyasalara düşmeden hemen önce fiyat dip noktadayken yüklü miktarda alım yapan kişi de bir insider traderdir.
Bu tip örnekler çoğaltılabilir ve özellikle bilanço döneminde sıklıkla rastlanır. Şirket bilançolarının beklenenden kötü gelmesi durumu, şirketin borsadaki fiyat istikrarını bozar. Ya da çok iyi gelmesi hisse senedinin değerlenmesine sebep olur.
Fakat şirketlerin finansal tabloları hakkında önceden tahmin yapmak kolaydır. Çünkü şirket büyük kazanç ve kayıplarını borsaya bildirmekle mükelleftir. Ancak net rakamlar, bilanço açıklandıktan sonra öğrenilir. Önceki normal işlemler spekülasyon olarak tarif edilebilir. Yani, şirketin değerleneceği tahmin edilerek işlemler yapılır. Ancak bu bilançoların nasıl geleceğini önceden bilen kişilerin hisse senedi fiyatına yön vermesi ise manipülasyon anlamına gelir. Piyasaları manipüle etmek ise somut deliller olması halinde cezalandırılan davranışlardır.
Insider Trader, işte bu tip, bilanço, büyük kar veya zarar haberlerini önceden bilerek pozisyonunu alan ve bundan haksız gelir elde eden kişidir.
Insider Trader Hangi Piyasalarda Bulunur?
Insider trader, genellikle hisse senedi piyasalarında görülür. Hatta, en çok “yan tahta” olarak tabir edilen küçük hisse senetleri üzerinde yapılan işlemlerde daha sık rastlanması teorik olarak daha mümkündür. Çünkü yüksek hacimli hisse senetlerini manipüle etmek çok da kolay değildir. Ancak yine de büyük şirketlerden de insider trader çıkabilir, bu durumun şirketlerin hisse senedi hareketlerinde büyük etkileri olması beklenmese bile yine teorik olarak bu mümkündür.
Diğer taraftan, büyük yatırım kuruluşlarının bir hisse senedinde yüklü alım ve satım yapması bir insider trader vakası sayılmaz. Burada sadece volatilite oluşturacak bir yatırım kararı alınmış olması söz konusudur. Olayın İnsider Trader durumu olabilmesi için bu işlemin içeriden bilgi alınarak yapılmış olması gerekir.
İnsider Trader Ne Demek?
Trader, hisse senetlerinde veya para piyasalarında alım-satım yapan kişidir. Insider ise içerideki kişi anlamına gelir. Yani insider trader, içeriden bilgi alarak yatırımlarını ona göre yapan ve bu yolla haksız kazanç elde eden kişi anlamına gelir.
Insider Trader’in Yaptığı İşlemler Suç mu?
Sermaye Piyasası Kurulu, çeşitli manipülatif işlemleri yapan kişileri cezalandırır ve bu cezalandırdığı kişileri, ne cezası verdiğini yayınladığı SPK Bülteni’nde duyurur. Bu duyurular periyodik olarak yapılır.
Bu cezalandırmaların içinde, al veya tut tavsiyesi vererek kendisi satan yatırım danışmanları ile piyasayı yönlendiren kişiler yer alır. Türk Ceza Kanunu ve SPK Kanunu’nda da yeri vardır. Örneğin Eskişehir Barosu Dergisi’nde Avukat Neval Okan’ın Ocak 1993’te yayınladığı şu yazıda 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası öngörüldüğü belirtilerek bu suçun kapsamı detaylıca ele alınmıştır. 2018’de yayınlanan ve yazarlığını Hacettepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Çetin Arslan ile Doktora Öğrencisi Didar Özdemir’in yaptığı bu yazıda da bilgi suistimali suçu olduğu belirtilmiş ve bu suçun aslında “karma hukuki konulu” bir suç olduğundan bahsedilmiştir.
Ayrıca son makalede bu işlemdeki “mağdur” sıfatı kazanacak kişinin toplumdaki her kesimden insan olabileceği vurgusu yer almıştır.
2021 yılında yazılmış ve Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Araştırma Görevlisi olan Dilek Özge Uğraş’ın makalesinde ise bu konu yine “Bilgi Suistimali Suçu” olarak ifade ediliyor. Bu makalede suçun unsurları için dört şart öngörülmüştür. Bu şartlar; haberin kesin olması, bilginin henüz kamuya açıklanmamış olması, sermaye piyasası araçları veya pay ihraççılarına ilişkin olması ile bu bilgi sonucunda elde edilmiş bilgi sonucunda yapılan işlemin, ilgili pay senedinin fiyatına etkili olmasıdır.
Bu makalede de mağdur tarafında tüm toplum yer alırken, zarar gören kısmında o pay senedine yatırım yapmış yatırımcılar yer alıyor.
Son olarak, SPK’nın tarafından yayınlanan ve Uzman Hukukçu Yardımcısı Sanlı Baş’ın kaleme aldığı bu makalede, yurt dışından global trade kanalları kullanılarak Türkiye’de gerçekleştirilen insider trader suçlarının takibi ve cezalandırılması konusunda neler yapılabileceğine ilişkin tartışmalar yer alıyor ve diğer ülkelerin, özellikle de Amerika Birleşik Devletleri’nin nasıl bir politika izlediği vurgulanıyor.
Sanlı Baş’ın 1999’da kaleme aldığı makalede öneriler, yasal düzenlemelerin yapılması, beynelmilel bir işbirliği politikasının başlaması ve karşılıklı yardımlaşma yoluyla bu suçların engellenmesi ile içeriden öğrenilen bilgilere karşı geniş çaplı bir farkındalık eğitimlerinin düzenlenmesi gereklilikleri vurgulanıyor.
Bir Hissede Insider Trader Varsa Nasıl Korunabiliriz?
Açmış olduğunuz işlemde bir insider trader varsa, onun yapacağı işlemlerden zarar etmemek için kendinizi korumanız gerekir. Ancak bu tip durumlarda hisse senetlerinde yüksek volatil işlemler gerçekleşeceği için bu oldukça zor olacaktır.
Ayrıca, insider trader’ın varlığı tespit edilip, ona ceza verilecek olsa bile hisse senedinin fiyatında bir düzeltme yapılmayacak ve kayıplarınızın piyasa dinamikleri içinde dengelenmesini beklemek zorunda olacaksınız. Ancak kendinizi bazı şekillerde koruyabilirsiniz. Bunu ise gruplara ayırmak mümkündür.
Bu gruplar içinde, kendinizi ve portföyünüzü önceden insider trader riskine karşı korumak için yapacağınız sepet oluşturma işlemleri ile sonrasında göreceğiniz zararların tazmini şeklinde iki gruba ayırabiliriz.
Insider Trader Riskinden Önce Yapılacaklar
Insider trader riskinden önce yapabileceğiniz iki işlem olabilir. Bunlardan ilki, sepet oluşturarak riski minimize etmekten geçer. Sepet oluşturma, portföyünüzü değişik piyasalardan, piyasalardaki çeşitli ürünler ve sektörlerden seçerek, herhangi biriminde oluşacak olumsuzluklara karşı kendinizi korumanızı ifade eder.
Sepet oluşturma konusunda daha fazla bilgi için aşağıdaki makalemizi de okuyabilirsiniz.
Diğer bir tedbir ise volatilite artışlarını takip ederek hisse senedinizde görülmeyen aşırı fiyat hareketleri meydana geldiğinde pozisyonunuzu sonlandırmanız veya ağırlık azaltmanız yararlı olabilir. Spekülatif durumlarda portföyünüzdeki ağırlıkları değiştirerek kendinizi korumaya çalışabilirsiniz.
Insider Trader Zarar Verdikten Sonra
Böyle bir durumun öncesi için bazı işaretler yer alsa da kesinlikle emin olmak çok zordur. Ancak hisse senedi büyük bir kayıp yaşadıktan sonra şirket hakkında kötü bir haber ortaya çıkarsa şüpheler güçlenir.
Böyle bir durumda yapabileceğiniz iki genel yol vardır. Bunlardan ilki zararınızın karşılanması için ortalama azaltmak veya haber hisse senedinin daha çok düşmesine zemin hazırlayacak türdense bir an önce stop olmaktır.
Stop olmak sizi kısa vadede zarara soksa bile uzun vadede daha büyük bir zarardan dönerek paranın zaman maliyetini korumanıza yardımcı olabilir. Bu yüzden ortalama azaltmakla stop olmak arasında bir tercih vermeyi tercih edebilirsiniz.
Stop Nedir yazımızdan çeşitli stop stratejileriyle ilgili bilgi edinebilirsiniz. Ayrıca Forex’te stop hakkında da bilgi bulabilirsiniz.
Yapabileceğiniz ikinci şey ise, şikayetinize konu işlem veya işlemler ile ilgili işlemleri gerçekleştirdiğiniz kurumunuza başvurmaktır. Başvurunuza olumlu yanıt alamamanız halinde ise düzenleyici ve denetleyici kurumlara başvurabilir veya bu konu hakkında uzman bir avukata danışarak hukuki kanallarla nasıl bir yol izleyeceğiniz konusunda bilgi alabilirsiniz.
