İslami kurallara uygun olarak işlem yapmak isteyen yatırımcılar, parasını değerlendirmenin de çeşitli yollarını arıyor. Forex helal mi sorusu da forexte yatırım yapmak isteyen fakat bundan emin olmayan yatırımcıların sık sorduğu sorular arasında yer alıyor.
Forex yatırımının helal veya caiz olup olmadığı konusunda din adamları bölünmüş durumda. Bazı din adamları Forex’te swapsız işlem yaparak harama girilmeyeceğini savunurken bazıları ise aynı zamanda kaldıraçsız işlem yapılması gerektiğini düşünüyor. Bazı din adamları ise Forex’in tamamen caiz olmadığını öne sürüyor.
Forex konusunda din adamlarının en çok ayrıştığı konuların başında ise “kumar” konusu geliyor. “Forex oynamak” veya “Borsa oynamak” tabirlerinden dolayı Forex’i kumar sanan kişiler olduğu gibi, Forex’in bir serbest ticaret yapılan, emtiaların ve paraların alınıp ve satıldığı bir piyasa olduğu konusunda bilgi sahibi olanlar da bulunuyor.
Forex de dahil olmak üzere, borsa türlerinin oyun alanı değil, riskli piyasalar olduğunu, burada para birimlerinin, emtiaların veya şirketlerin adil değerini piyasa koşullarında bulduğunun akılda bulundurulması gerekiyor.
Forex Kumar mı?
Öncelikle, Forex kumar değildir. Forex, dünyanın çeşitli yerlerindeki piyasaların internet aracılığıyla birbirine bağlandığı bir piyasadır. Bu piyasalarda alıcılar alış için fiyat taleplerini iletir, satıcılar da satış için fiyat isteklerini belirtir. Alıcılar ve satıcılar tezgahüstü bir piyasada birbirleriyle karşılaşarak ticari faaliyetlerini yerine getirirler.
Tezgahüstü piyasa, herhangi bir otoritenin kontrolünde olmayan, alıcılarla satıcıların doğrudan birbirleriyle alış veriş yaptıkları piyasalardır.
Bu açıdan bakıldığı zaman Forex, peşin parayla işlemlerin yapıldığı bir piyasadır.
Kumar, tamamen şans ile doğru orantılıdır. Kumar türlerinde belli bir şey için bahis yapılır ve hiçbir şekilde onu yönlendirme veya üzerine mantık yürütme şansınız bulunmaz. Ancak borsada, şirketlerin yaşadıkları gelişmeler yaptıkları satışlar, finansal sağlıkları üzerinden bir değerlendirmede bulunarak alınıp satılabilir. Forex piyasalarında da emtialar veya para birimleri için aynı mantık yürütme uygulanır.
Forex’te para birimleri üzerine yapılan alış ve satışlarda ülkelerin dünya ekonomilerindeki yeri ve iç politikadaki durumları değerlendirilir. Bir para biriminin değerlenip değerini kaybedebileceği, o ülkenin merkez bankasının para politikasıyla veya başka ülkelerle ticaretlerde uygulayacağı vergi oranlarıyla doğrudan ilişkilidir. Para birimi hızla değer kaybeden bir ülkede bir market işleten esnaf, fiyatlarına dolayısıyla zam yapacaktır. Bunun sebebi enflasyondur. Ülkede enflasyon yükseldikçe diğer para birimleriyle olan fiyat karşılığının aynı kalması beklenemeyeceği için ülkenin para biriminin değeri düşer. Bu ise Forex piyasalarında karşılık bulur.
Aynı zamanda emtia işlemlerinde de normal ticaretteki karşılık kendisini gösterecektir. Dünyada pamuk arzı azaldıysa veya talebi yükseldiyse doğal olarak pamuk fiyatları yükselişe geçer. Dini görüşü ne olursa olsun, bir tüccar pamuk almak istediği zaman dünyadaki yükselen pamuk fiyatlarına kafa tutamaz ancak alış fiyatından yüksek bir satış fiyatı belirleyerek bu yükselişe rağmen ticari faaliyetini sürdürmeye odaklanır. Pamuk fiyatlarının daha çok artacağını düşünen bu esnaf, çok zarar etmemek, rekabetçi fiyat verebilmek için daha fazla pamuk siparişi verebilir. İşte bunun forexteki karşılığı, artışa geçen pamuk fiyatlarını görerek Forex emtia piyasalarında pamuk satın alması ve daha sonra satmasına karşılık gelir.
Dolayısıyla Forex’i bir kumardan çok, internet üzerinden gerçekleştirilen bir ticari platform olarak değerlendirmek daha makul olacaktır. Fakat burada İslami endişeleri bulunan yatırımcıların dikkat etmeleri gereken, “veresiye ticaret”, “swaplar” ve “kaldıraçlı işlem” gibi konulara dikkat etmek gerekir.
Forex Helal mi? Diyanet Ne Diyor?
Forex’in helal olup olmadığı konusunda baktığımız öncelikli kaynak ise Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetva kürsüsü. Diyanet İşleri Başkanlığı, hem Forex, hem de Forex’in alanına giren pek çok konuda fetva yayınlamış durumda.
Ancak Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetva havuzunda doğrudan Forex için sorulmuş bir soru bulunmuyor.
Yatırımcılara yol gösterecek ve Forex ile ilişki kurulabilecek fetvaları derledik;
Veresiye Ticaret Hakkında Fetva
Din İşleri Yüksek Kurulu’na; “Veresiye veya taksitli altın, gümüş yahut dövizin alınıp satılması caiz midir?” sorusu 15 Eylül 2020 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından sorulmuş.
Veresiye ticaret, Forex piyasalarındaki “Short pozisyon” olarak yorumlanabilir. Çünkü kısa pozisyon açan yatırımcılar, gelecek vadeli olarak işlemler yaparken, ileride oluşacak fiyat hareketi için ödünç, yani veresiye aldığı kontratı peşin olarak satar. Fiyat beklentisinin gerçekleştiği tarihte ise ödünç olarak aldığı kontratı piyasadan peşin parayla alarak teslim eder.
Diyanet İşleri Başkanlığı, verdiği fetvada veresiye alınan altın, gümüş, döviz gibi varlıkların satılmasının caiz olmadığını ifade ediyor.
“Altın, gümüş, döviz, TL vb. para cinsinden olan şeylerin birbirleriyle değiştirilmesine sarf denir. Sarf akdinde bedellerin peşin olması gerekir. Aksi takdirde yani, bedellerden birinin veresiye olması halinde yapılan işlem faize (nesie ribasına) dönüşür. Buna göre altın, gümüş yahut dövizin vade farkı uygulanmasa bile veresiye olarak satılması faiz olacağından caiz değildir. Konuyla ilgili olarak Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır: “Altına karşılık altın, gümüşe karşılık gümüş, buğdaya karşılık buğday, arpaya karşılık arpa, hurmaya karşılık hurma, tuza karşılık tuz; cinsi cinsine birbirine eşit ve peşin olarak satılır. Malların cinsleri değişirse (iki bedelde) peşin olmak şartıyla istediğiniz gibi satın.” (Müslim, Müsakat, 81; Tirmizi, Büyu’, 23; Ayrıca bkz. Buhari, Büyu’, 74-82;)
Buna göre altın, gümüş veya dövizin veresiye veya taksitle alınıp satılması caiz değildir.“
Forex’teki Ürünlerin Fiyatının Değişmesi Hakkında
Diyanet Kurulu, Forex’te yapılan işlemler hakkında net ifadelerde bulunmasa da bu işlemlerin türleri hakkında bazı fetvalar vermiştir. Örneğin Forex’te alınıp satılan ürünler için “takas” tabiri kullanılır. Çünkü bir USDTRY işleminde Türk lirası ile Amerikan doları takas edilir. Aynı zamanda XAUUSD işlemlerinde ise altın ile Amerikan doları takas edilir. İşlem sonlandırılacağı zaman yine tersine takas işlemi yapılarak pozisyon kapatılmış olur.
Takas konusunda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Fetva Kurulu şu ifadeleri kullanıyor;
“Takas, zimmette sabit olan borçların karşılıklı mahsuplaşma suretiyle düşürülmesini ifade eder. Karşılıklı borçlarda cins, vasıf, vade vb. niteliklerde eşitlik olması, tarafların veya üçüncü şahısların hakkının ihlâl edilmemesi ve faiz yasağı gibi şer’î bir kuralın çiğnenmemesi kaydıyla, borç miktarınca takas işlemi yapmak caizdir. Buna karşılık borçlar arasında cins ve vasıf farklılığı var ise takas ancak karşılıklı rızâ ile gerçekleşebilir (bkz. Kâsânî, Bedâi’, 6/19; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 3/840; 4/250; 5/266).
Örneğin aynı miktar Türk Lirası borçlarında mahsuplaşma, tarafların iradesine bağlı olmaksızın kendiliğinden gerçekleşirken altın borcu Türk Lirası ile ancak karşılıklı rızayla takas edilebilir. Bununla birlikte ilerde meydana gelebilecek tartışmaların önüne geçilmesi açısından, kendiliğinden gerçekleşen mahsuplaşmadan tarafların haberdar olması uygun olur.“
Forex’te Faiz Var mı?
Forex’te faizli ve faizsiz işlem yapma seçeneği bulunur. Ancak bu hizmeti her aracı kurum vermeyebilir. Faizsiz forex işlemi yapmak isterseniz bunu aracı kurumunuza danışabilirsiniz.
Faizsiz Forex, Swapsız Forex olarak da adlandırılır. Forex piyasalarında özellikle Carry Trade yönteminde de kullanıldığı gibi faiz aktif olarak kullanılan bir ticaret şeklidir. Carry Trade, düşük faizli bir ülkenin parasıyla borçlanarak, yüksek faizli bir ülkenin para birimine yatırım yapmak şeklinde gerçekleşir.
Bu işlemde borç alınan ülkeye faiz ödenirken, yatırım yapılan ülkenin parasından faiz kazanılır. Bu işlem sadece düşük faizli ve yüksek faizli ülkeler arasında yapılan işlemlerde geçerli değildir. Aynı zamanda forex piyasalarında yapılan her döviz işleminde satılan paraya faiz ödenirken yatırım yapılan paradan faiz kazanılır ve bu faiz oranı gecelik olarak işletilir.
Diyanet İşleri Başkanlığı ise faizin her türlüsünün haram olduğunu dile getiriyor.
Ancak Forex piyasası dünyada milyonlarca insanın trilyonlarca dolarlık işlem yaptığı büyük bir piyasadır. Dolayısıyla bu piyasada her dinden ve hassasiyetten insanlar işlem yapabilmektedir. Bu durum da “İslami Forex” kavramını meydana getirmiştir.
İslami Forex ile yatırımcılar hem alacakları faizden hem de ödeyecekleri faizden feragat ederek işlemlerini İslam’a uygun bir şekilde yapabilirler. Ancak bunun için “Swapsız Forex Hesabı” talebinde bulunmalısınız. Bundan önce, Forex’in işleyiş mantığını öğrenmek için Forex’in Mantığı Nedir yazımızı da okuyabilirsiniz veya bu sayfada bulunan formu doldurarak sadece deneyebileceğiniz, para ödemeyeceğiniz ve kazanmayacağınız bir deneme hesabına erişebilirsiniz.
Kaldıraçlı İşlem Caiz mi?
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Fetva havuzunda kaldıraç ile alakalı da bir soru bulunmuyor. Ancak borç para ile yapılan ticaretlerle ilgili bazı sorulara cevap verilmiş durumda.
Kaldıraçlı işlemler, bir nevi yatırımcının aracı kurumdan aldığı borç parayla pozisyon açması anlamına gelir. Kaldıraç kullanımı oldukça riskli olduğu için bazı din adamları bu konuda kesin suretle caiz olmadığı varsayımında bulunuyor. Ancak Diyanet İşleri, kaldıraçlı işlemler hakkında net bir hüküm vermiyor. Yine de bu sorunun cevabı 190 numaralı Alo Fetva telefon hattından Dİyanet İşlerine sorulabilir.
Diyanet, borç parayla ticaret yapılması konusunda da çeşitli mezheplerde farklılıklar olduğuna vurgu yaparken, genel kanaatin, borç alınan paradan zarar edilmesi durumunda zararın karşılanması gerektiğini ifade ediyor.
Forex işlemlerinde kaldıraçlı işlem yapan yatırımcıların da zararları en fazla kendi ana paralarının tamamı kadar olurken, teminat tutarı zarara uğradığı zaman Margin Call adı verilen teminat tamamlama çağrısı yapılıyor. Teminat tamamlanmazsa pozisyon sonlandırılıyor.
Dolayısıyla, Kaldıraçlı işlemlerde yatırımcının borç aldığı paradan zarara uğraması sözkonusu değildir.
Diyanetin borç alınan parayla ilgili fetvası şu şekilde;
“Fakihlerin çoğunluğu, altına veya gümüşe endeksli olmayan kağıt, madeni vb. itibari para borçlarının misliyle ödenmesi gerektiğini belirtmiş ve bu paraların değerindeki artma veya azalmayı dikkate almamıştır (Serahsî, el-Mebsût, 14/30; Sahnûn, el-Müdevvene, 3/52, 4/152-153; Suyûtî, el-Hâvî, 1/116, 117; İbn Kudâme, el-Mugnî, 4/244). Ancak Hanefî fakihlerinden İmam Ebû Yûsuf’a, Mâlikî âlimlerinden Rahûnî’ye ve Hanbelî mezhebinde aktarılan bir görüşe göre ise itibari paraların değerinde artma veya azalma meydana gelmesi durumunda, borcun sabit olduğu tarihteki kıymet esas alınarak ödeme yapılır (İbn Nüceym, el-Bahr, 6/219; İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, 4/533-534; Rahûnî, Hâşiye, 5/121; Merdâvî, el-İnsâf, 5/127). Ebû Yûsuf’un bu içtihadı, Hanefî mezhebinde tercih edilen görüş haline gelmiştir (İbn Nüceym, el-Bahr, 6/219; İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, 4/533-534).
Borca konu olan itibari paralarda bir değer kaybı meydana gelmesi durumunda borcun sabit olduğu tarihteki değerin esas alınması hakkaniyete daha uygundur. Söz konusu değerin belirlenmesinde öncelikle tarafların karşılıklı rıza ile anlaşmaları tavsiye edilir. Bunun yanında yetkili kurumlarca açıklanan enflasyon oranları da dikkate alınabilir.“
Forex’in Caiz Olup Olmadığı Kime Sorulur?
Forex, İnternet üzerinden ticaret yapılan ve ürünler ile paraların güncel kıymetleri ile alınıp satıldığı bir piyasadır. Bu piyasalarda yatırımcılar için çok çeşitli seçenekler bulunur. Forex piyasasının riskli olmasından dolayı Forex’te işlem yapmak istemeyen veya bu risk faktöründen kaynaklı olarak helal olmayacağını düşünenlerin de faydalanabileceği bir yazımız var. Forex’teki risk unsurları ve bu risklerden kaçınma yollarını anlattığımız Forex Riskli mi yazımızı da okuyabilirsiniz.
İslami açıdan en çok merak edilen konuları yukarıda derledik. Ancak bu konuda aklınızda kalan soruları Diyanet İşleri Başkanlığı’nın İnternet sitesi üzerinden soruları cevapladığı Fetva kanalına iletebilmeniz mümkündür. Bu adresten Diyanet’e sorulmuş soruları arayabilir veya aradığınız sorunun cevabını bulamıyorsanız sorabilirsiniz.
Aynı zamanda Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Alo Fetva hattı bulunuyor. Bu hattı arayarak telefon aracılığıyla da sorularınızı sorabilirsiniz.
İslami Forex Nedir?
Piyasalarda “İslami Forex” adıyla bilinen forex işlem türü, swapsız ve kaldıraçsız bir Forex hesabı açmak olarak bilinir.
Swap, para birimleri arasındaki faiz farkından elde edilecek gelir veya ödeme türüdür. gecelik olarak uygulanan swaplar, alınan para ile satılan para birimi arasındaki faiz farkından doğacak alacak veya borç ilişkisini ifade eder. Swapsız işlemler bu faiz gelir veya giderinden muaf tutularak yapılır.
Kaldıraç ise ülkemizde Forex piyasalarından maksimum 1’e 10 şeklinde uygulanır. Yani 1000 dolar yatırarak 10.000 dolar büyüklüğünde işlem açabilirsiniz. Ancak aracı kurumunuz ile görüşerek, kaldıraçsız forex hesabı açmak istediğinizi ifade ettiğinizde, salt yatırdığınız para miktarı ile işlem yapabilir, kaldıraç kullanmazsınız.
