Çekirdek enflasyon, genel enflasyonun aksine dalgalı seyir izlemeyen ve geniş bir sürece yayılan enflasyon göstergesidir. Kısaca, çekirdek enflasyonun ölçülme amacı, mevsimsel ve konjonktürel dalgalanmalar dışarıda bırakılarak enflasyonun genel gidişatı üzerine daha dengeli ve uzun vadeli bir planlama yapılmasını sağlamaktır.
Çekirdek enflasyonun tanımı, İngilizce karşılığı olan “core inflation”dan gelir. Core kelimesinin Türkçe karşılığı birincil manada çekirdek demekken, diğer yan anlamları ise, iç, göbek ve öz kelimeleridir.
Çekirdek Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
Genel enflasyon ölçümlerinde, insanların mal ve hizmete erişimindeki zorlukların ölçülmesi ana hedeftir. Bu hedef doğrultusunda özellikle gıda ve enerji fiyatları ağırlıklı olarak yer alır. Hane halkının yaşamında harcama yaptığı kalemler, enflasyon sepetine dahil edilerek, pazardaki fiyat artışların insanların yaşam kalitesine olan etkisi ölçülür. Ancak çekirdek enflasyon, fiyatların kolay kolay değişmediği ve risk barındırmayan ürün grupları üzerinde ölçümler yapılır.
Çekirdek enflasyonun hesaplanmasına gıda fiyatları yer almaz. Çünkü gıda fiyatları, mevsimlere ve mevsimsel risklere göre ani değişiklikler gösterebilir. Kuraklık veya bolluk dönemlerinde fiyatların hızla düşüp yükseldiği gözlemlenebilir. Örneğin, kakao fiyatlarının ani yükselişini geçtiğimiz 2 ay sık konuşmuştuk. kakao, bazı ülkelerde genel enflasyona dahil edilen bir ürün grubu olabilir. Bu durumda enflasyon katkı sağlayabilir. Kakao gibi, diğer gıda türleri de mevsimsel faktörlerin etkileyeceği ürünler olduğu için çekirdek enflasyon muhasebesinde dikkate alınmaz.
Aynı zamanda enerji fiyatları da çekirdek enflasyonun hesaplanmasında dikkate alınmayan bir diğer kalemdir. Enerji fiyatları da çok çeşitli ürün gruplarından oluşan bir sepette yer alır. Bu grubun en ağırlıklı ürünü elektrik fiyatları olsa da doğal gaz ve akaryakıt da yer alır. Bu ürünler de ani ve çeşitli koşullara bağlı olarak fiyat değişimlerine uğrayabiliyor. Örneğin, Brent Petrol Nedir yazımızda, Brent Petrol fiyatlarını etkileyen başlıca unsurlara yer vermiş ve fiyatları yukarı ya da aşağı yönlü etkileyebilecek muhtemel gelişmeleri belirtmiştik.
Bunun gibi, ani fiyat değişimleri yaşanabilecek diğer ürün grupları da çekirdek enflasyon hesaplamasına dahil edilmez. Bu sayede enflasyonun genel eğilimi hakkında önemli bilgiler sunar.
Çekirdek Enflasyon Neden Ölçülür?
Çekirdek enflasyonun ölçülme sebebi, enflasyondaki genel ivmeyi daha net bir şekilde ortaya koymasıdır. Örneğin, bir enflasyon hesaplamasında yer alan tüm ürünlerden, fiyatları çekirdek enflasyona dahil edilmeyenlerin ağırlıkları, o enflasyon sepetinin yarısına denk geliyorsa, enflasyon hesabında yüzde 50 oranında çeşitli riskler ve mevsimsel etkiler bulunacak demektir. Bu durumda aslında enflasyonun genel ivmesi yüzde 3 iken, diğer ürünlerde yüksek enflasyon oluşması, dönemsel olarak enflasyonun yüzde 5 oranında izlenmesine sebep olacaktır.
Böyle bir durumda, enflasyonun o ürünlerdeki risklerin ortadan kalkmasıyla birlikte normal seyrine döndüğünü görebiliriz. Hatta, örneğin gıda fiyatlarının aşırı düşerek negatif bölgeye inmesi sonucunda da aslında enflasyonun gerçek ivmesinin de altında bir rakamla karşılaşmak mümkün olacaktır.
Bu sebeple, çekirdek enflasyon, genel enflasyonun yanında, dönemsel ve ani değişikliklerden arındırılmış, daha uzun vadeli ve objektif bir değerlendirme yapmak amacıyla ölçülür.
Çekirdek Enflasyonun Özellikleri
Çekirdek efnlasyonun hesaplanmasında büyük oranda gıda ve enerji fiyatlarının dışarıda bırakıldığı görülür. Bunun sebebi jeopolitik riskler, üretim, iklim anomalileri gibi sebeplerden kaynaklanır. Ayrıca dış etkenlerden de oldukça etkilenen bu iki ürünle beraber dönemsel olarak bazı ürünlerin hesaplanıp hesaplanmayacağı da ekonomi yönetimi tarafından karar verilebilir.
Çekirdek enflasyonun ölçülmesindeki amaç, daha kısa süreli ve dönemsel enflasyonu değil, uzun vadeli olarak enflasyonun artışındaki ana etkenleri hesaba katmaktır. Ayrıca Merkez Bankalarının para politikasında dikkate aldığı en önemli verilerden biridir.
Çekirdek enflasyon, ekonomik büyümenin dikkate alınması açısından da oldukça önemli görülen bir enflasyon türüdür.
Çekirdek Enflasyon Neden Önemli?
Çekirdek enflasyonun önemi, ekonomik istikrarın sağlanması için atılacak adımları belirlemede kullanılmasından kaynaklanır. Dolayısıyla kısa vadeli planlar için çekirdek enflasyon dikkate alınmaz. Daha net bir ifadeyle, çekirdek enflasyon oranları gün için bir fikir vermez, uzun vadeli planlar için kullanılır.
Yüksek enflasyon oranlarının geçici veya kalıcı olması konusunda önemli bir yol gösterici olan çekirdek efnlasyon rakamları, aynı zamanda yüksek enflasyonun bir tür yapışkan enflasyon olup olmadığı konusunda da önemli bilgiler sunar.
Bu bilgilerden hareketle, enflasyonun gelecek dönemleri hakkında para politikası daha net adımlar atabilir ve faiz kararını ve oranını belirleyebilir. Özetle, çekirdek enflasyon halk için de pek bir anlam ifade etmez. Bunun iki sebebi vardır, çünkü hem halkı derinden etkileyen unsurların çekirdek enflasyon muhasebesindeki ağırlığı düşüktür, hem de özellikle yüksek enflasyon ortamlarında, çekirdek enflasyonda iyileşme görülse bile bu iyileşmenin halkın cebine yansıma süresi daha uzundur. Ancak bu süreç uzun sürse de, yine de çekirdek enflasyonun artışı ve düşüşü yine de ilgili ülkenin tüm paydaşlarını etkileyecektir.
Çekirdek Enflasyon Sepetinde Ne Olur?
çekirdek enflasyonun hesaplanmasında gıda ve enerji dışında yer alan ürünler yer alır. Bu ürünlerden dönemsel olarak yüksek enflasyona sebep olan kalemler, enflasyonu hesaplayan kurumlar tarafından çıkarılması tercih edilir.
Gıda ve enerji fiyatlarındaki artış çekirdek enflasyonun hesaplanmasında kullanılmaz. Ancak diğer ürünlerin sepetteki varlığı değişken olabilir. Örneğin, inşaat maliyetleri ve üretimi, hizmet sektörü, kırtasiye, giyim, kiralar gibi belli başlı enflasyon kalemleri çekirdek enflasyonun hesaplanmasında yer alır. Ancak bu kalemlerden bazıları genel enflasyon eğiliminin aksine aşırı fiyat hareketlerinde bulunursa hesaplamanın dışına çıkarılabilir.
Örneğin, 2024 Temmuz ayından itibaren kiralarda yüzde 25 sınırının kaldırılmasına karar verildi. Bir süredir sabit olarak yüzde 25 fiyat artışı uygulanan kira artışları da, şu an Türkiye’de çekirdek enflasyona kendi oranı kadar etki ederken, Temmuz ayından itibaren olabilecek aşırı artışlar dikkatle izlenerek çekirdek enflasyon üzerinde nasıl bir etki göstereceğine bakılacaktır.
Çekirdek enflasyon da pek çok enflasyon türünden biridir. Enflasyonlar, oluş sebeplerine göre ve hesaplanma biçimlerine göre değişik isimlerle anılırlar. Enflasyon Türleri ve Terimleri yazımızdan, enflasyonla ilişkili terimlere bakabilirsiniz.
