Enflasyonun çeşitli türleri vardır. Bu türler de değişik koşullar için farklı şekillerde ifade edilir. Enflasyonun şiddetini gösteren; deflasyon, düşük enflasyon, yüksek enflasyon ve hiper enflasyon gibi türleri vardır. Enflasyonun şekline dair olarak; talep enflasyonu, arz enflasyonu ve yerleşik enflasyon olmak üzere üç tür bulunuyor.
Bunun dışında, ürün bazlı olarak, shrinkflasyon, skimpflasyon gibi tabirleri de sık duyarız. Ayrıca son zamanlarda aşina olduğumuz enflasyonla mücadele yöntemi olarak dezenflasyon terimi bulunuyor. Ayrıca belli bir ekonomik durumu ifade etmek için stagflasyon, resesyon gibi terimler yer alırken. Üreticilerin üretme enflasyonunu ifade eden ÜFE, Tüketicilerin enflasyonunu ifade etmek için TÜFE terimlerinin yanı sıra, çeşitli mal gruplarını içeren gıda enflasyonu, giyim enflasyonu, ulaşım enflasyonu gibi grupları da bulunmaktadır.
Yapısal enflasyon, yapışkan enflasyon, beklenti enflasyonu gibi içsel enflasyon türlerinin yanı sıra, fiyat oynaklığından kaynaklı dışsal enflasyon da bir çeşit enflasyon türüdür.
Bu terimlerin tamamı enflasyonla ilgilidir. Ekonomi okumalarında sıkça karşılaştığımız ve Forex piyasaları açısından da oldukça önemli göstergeler içeren bu terimler, temel analiz unsurlarının değişmez parçalarını oluşturur.
Enflasyon
Enflasyon, belirli bir bölgede fiyatların artış hızını ifade etmek için kullanılan genel bir ifadedir. Enflasyon, dünya üzerinde vardır. Çünkü fiyatlar düzenli olarak artmaktadır. Kıt kaynakların sınırsız ihtiyaçları karşılamak üzere taksim edilmesi, kaynaklardaki enflasyonu daima canlı tutar. Ancak dönemsel olarak bazı ürünlerde arz fazlası meydana gelebilir. Bu durumda enflasyonun düşüş eğiliminde veya negatif yönde seyrettiği görülebilir. Daha fazla bilgi için Enflasyon Nedir yazımıza bakabilirsiniz.
Deflasyon
Deflasyon enflasyonun negatif yönde olduğu haline verilen bir isimdir. Deflasyonun olduğu bir ülkede fiyatlar çeşitli ürün kalemlerinde ve dönemsel olarak yükseliş gösterse bile fiyatların genel düzeyi düşüş eğilimindedir. Deflasyon yaşayan ülkelere verilebilecek en net ve güncel örnek Japonya’dır. Deflasyon Nedir yazımızdan deflasyon hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olabilirsiniz.
Dezenflasyon
Dezenflasyon, enflasyonun artış hızındaki düşüştür. Dezenflasyon ortamında enflasyon vardır ve fiyatlar artmaktadır. Deflasyonla sık karıştırılan bir terim olan dezenflasyonda enflasyonun artış hızındaki düşüşten bahsedilmektedir. Dezenflasyon, son günlerde Türkiye’de sıklıkla telafuz edilen bir kelimedir. Enflasyonun artış hızının düşürülmeye çalışması dezenflasyonun konusudur. Dezenflasyon Nedir yazımızdan dezenflasyon hakkında daha detaylı bilgi edinebileceğiniz gibi ekonomi haberlerimizde de sıklıkla karşılaşabilirsiniz.
Hiperenflasyon
Hiperenflasyon, enflasyonun çok yüksek olduğu haline verilen bir enflasyon ölçeğidir. Bu ölçekte enflasyonun dayanılmaz noktalara ulaşmasına verilen bir isimdir. Belli bir oranın üzerinde hiperenflasyon olduğundan bahsetmek mümkün değildir. Zira bu durum ülkeden ülkeye göre değişkenlik gösterir. Ayrıca enflasyonun türüne göre de değişebilir. Belli bir dönemde enflasyonun aşırı artmış olmasına hiperenflasyon diyemeyiz. Ayrıca ülkelerin tarihten gelen enflasyon alışkanlıkları da bunda rol oynar.
Yüksek Enflasyon
Yüksek enflasyon, hiperenflasyonun altındaki bir ölçektir. Yüksek enflasyonda, tedbirler alınmazsa hiperenflasyon kaçınılmaz hale gelebilir. Enflasyonun sürekli olarak yükseldiği ve artık çift haneli rakamların da sona yaklaştığı enflasyon ortamlarında bu ifade sıklıkla kullanılır. Türkiye için yüzde 10 civarında bir enflasyonun oluşması normal enflasyon durumu olarak ifade edilse de enflasyonun yüzde 1-2 bandında olduğuna alışkın bir ekonomide yüzde 5’in üzerindeki bir enflasyon da yüksek enflasyon olarak ifade edilebilir. Hiperenflasyon gibi yüksek enflasyon ve düşük enflasyon da göreceli kavramlardır.
Düşük Enflasyon
Düşük enflasyon, ülkelerin arzuladığı ve olması gereken bir durumu ifade eder. Bir miktar enflasyon sağlıklı bir ekonomide olması gereken bir özelliktir. Bu durum da düşük enflasyon olarak ifade edilir. Yine ülkemiz için düşük enflasyonu yüzde 5 olarak tanımlayabiliriz. Ancak istikrarlı bir ekonomide düşük enflasyon yüzde 1 seviyesinde kabul görür.
Stagflasyon
Ekonomik durgunluğu ifade eden bir terimdir. Ekonomik büyümenin durması veya durma noktasında yavaşlaması olarak ifade edilen stagflasyon, aynı zamanda yüksek enflasyonun da görüldüğü bir ortamda ortaya çıkar. Yüksek enflasyon ortamlarında ekonomik büyümenin artması beklenir. Çünkü fiyatlar sürekli olarak artarken üretimin de fiyatları artmaktadır ve bu da rakamlara yansımaktadır. Ancak stagflasyon bu beklentinin kimi ekonomistlere göre iki, kimilerine göre de üç çeyrek üst üste yaşanması durumunda ortaya çıkar.
Resesyon
Resesyon, stagflasyonu da kapsayan çok geniş ve karmaşık bir durumu ifade etmek için kullanılır. Ancak genel olarak resesyon tehlikesi stagflasyondan sonra meydana gelir. Ekonomik durgunluğun arttığı ve enflasyonun da düşmeye başladığı bir noktada ekonominin yeniden canlandırılması için çeşitli tedbirler alınmalıdır. Aksi halde bu durgunluk deflasyon ile sonuçlanabilir. Resesyon, enflasyonun hala varlığı ancak deflasyon tehlikesinin de baş gösterdiği bir durumda ortaya çıkar. İki çeyrek veya daha fazla üst üste Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın düşüş göstermesini takip eden ekonomik durgunluk ortamlarında resesyondan kesin olarak bahsedilir.
Çekirdek Enflasyon
Çekirdek Enflasyon, enflasyonun tamamından oynak kalemlerin çıkarılmasıyla elde edilir. Bu oynak kalemler genel olarak gıda ve enerji gibi sürekli talep gören ve talebe dayalı olarak fiyatların sürekli değişim gösterdiği türlerdir. Bu türlerin çıkarılması sonucunda enflasyonun genel seyri konusunda net bir sonuca varılabilir. Enflasyonun artışının sebeplerini görmek için önemlidir.
Talep Enflasyonu
Talep enflasyonu, arzın karşılayamadığı taleplerin ortaya çıkması sonucunda arz edilen ürünlerin fiyatlarının mecburen yükselmesi sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Talep enflasyonunda suni bir fiyat artışından bahsetmek mümkündür. Örneğin, pandemi döneminde hijyen ve sağlık ürünlerine olan aşırı talep tüm dünyada bir talep enflasyonu yaratmış ve pandemi etkilerinin geçmesiyle beraber bu taleplerin azalması sonucu talep enflasyonu ortadan kalkmıştı. Ancak ekonominin geneli karşısında talep enflasyonu, beklenti enflasyonu ile örtüşebilir.
Beklenti Enflasyonu
Beklenti enflasyonu, ekonomik güven ile doğrudan ilişkilidir. Beklenti enflasyonunda enflasyonun aşırı artışına olan beklenti ile talebin artış göstermesi ve arzın talebi karşılayamaması durumunda ortaya çıkar. Bunun tam tersi de mümkündür. Bu yönüyle talep enflasyonu ile örtüşmektedir. Ancak bunun tam tersi de mümkündür. Enflasyonun negatif yönde ilerleyeceğine, yani deflasyonun meydana geleceğine olan beklenti de resesyonu tetiklediği gibi beklenti enflasyonunun aşırı düşmesine sebep olabilir.
Maliyet Enflasyonu
Maliyet enflasyonu, piyasalarda talepten bağımsız olarak arz fiyatlarının artışına sebep olan ve genel olarak hammadde fiyatlarının doğrudan etkilediği bir enflasyon türüdür. Maliyetin fiyatının artması sonucu bu durum ürünlerin fiyatına yansımakta ve sonuç olarakgenel enflasyonu yükseltmektedir. Özellikle günlük hayatın içinde olan gıda fiyatlarında temel gıda ürünlerinin maliyetinin artması, inşaat sektöründe demir çelik maliyetlerinin artması veya günlük kullanımda enerji maliyetlerinin artması ile maliyet enflasyonu ortaya çıkar.
Shrinkflasyon
Gizli bir enflasyon türüdür. Shrinkflasyonda ürünlerin fiyatının sabit kalması ancak gramajının veya kalitesinin düşürülmesi durumunda ortaya çıkar. Shrinkflasyon dünyada çok sık görülen bir tür enflasyondur ve genel olarak gıda ürünlerinde uygulanır. Enflasyon ölçümlerinde gram olarak yer almayan ürün kalemleri shrinkflasyondan etkilenmese de günlük hayatta etkisini hissettirir.
Skimpflasyon
Skimpflasyon, ürünlerin kalitesinin veya gramajının düşürülmesi ama aynı zamanda fiyatının da artırılması durumudur. Görünen enflasyonun da ötesinde bir enflasyon olduğu sonucunu doğurur. Yine, shrinkflasyonda da olduğu gibi bu kalemin gramaj ve kaliteyle ilgili olan kısmı enflasyona yansımazken sadece fiyat artışı kısmıyla enflasyonun daha az yükseldiği izlenimini uyandırır. Skimpflasyon henüz çok yeni kullanılmaya başlanan bir terimdir.
Greedflasyon
Greedflasyon, İngilizce’de açgözlülük kelimesiyle enflasyon kelimelerinin birleşimi sonucu türetilmiştir. Anlam itibariyle Türkçeye açgözlü enflasyonu olarak çevirebileceğimiz greedflasyon kavramı hayatımıza çok yeni girdi.
Açgözlü enflasyonu olarak ifade edebileceğimiz greedflasyonu tanımlamak için, finansal piyasalarda daha eskilere dayanan açgözlülük kavramına da değinebiliriz. Greedflasyonun enflasyonu nasıl etkilediğiyle alakalı olarak daha kapsamlı içeriğimizi aşağıdan okuyabilirsiniz.
İthalat Enflasyonu
İthalat enflasyonu, yurtdışı kaynaklı bir enflasyon türüdür. Dış ülkelerin veya bir ülkenin ürün satın almak için muhtaç olduğu bir ülkenin enflasyonundan kaynaklı olarak ortaya çıkar. Örneğin, Belarus ülkesi genel olarak Rusya ekonomisine bağımlıdır ve ithalatının büyük kısmını Rusya’dan yapar. Ancak Rusya’da enflasyonun aşırı artışı, Beyaz Rusya’da ithalattan kaynaklı fiyatların artışına sebep olarak ithalat enflasyonunu ortaya çıkarır. İthalat enflasyonundan sakınmanın tek yolu, bir ülkenin ürün ithal etmek için tek bir ülkeye bağlı kalmamasıdır. Ancak bazı ürünlerde dünyada tek veya büyük üretici olan ülkeler de ithalat enflasyonuna sebep olabilir. Örneğin Türkiye’nin bor elementi ve fındık üretiminde dünyada büyük üretici konumunda olması, Türkiye’den bu ürünleri satın ülkelerde Türkiye’deki enflasyon artışından kaynaklı olarak ithalat enflasyonu oluşturabilir. Ancak, bu ürünler ekonominin geneline etki eden kalemler olmadığı için ithalat enflasyonu görünen boyuta ulaşamaz. Dışsal enflasyon ithalat enflasyonunu kapsamaktadır.
İçsel Enflasyon
Bir ülkenin kendi iç dinamikleri sonucu meydana gelen enflasyon türüdür. Bu enflasyonda ülkedeki “beklenti enflasyonu” veya “talep enflasyonu” da dahil olmak üzere her türlü koşulun ülkenin kendi iç dinamikleriyle alakalı olması koşuluna bağlıdır.
Dışsal Enflasyon
Dışsal enflasyon, ithalat enflasyonunun da kapsadığı bir enflasyon türüdür. Dışsal enflasyon genel olarak ülkenin para değerinin düşmesi sonucu ortaya çıkar. Parası değersizleşen bir enflasyonda ithalat fiyatları artmaktadır. Bu da ithalat enflasyonu ile beraber ortaya çıkar. Ancak bunun dışında ambargo altında olan bir ülke, kendi kendine yetmek zorunda olduğu için içsel enflasyonu artsa da bunun sebebi olan ambargo, dışsal enflasyonun konusu altına girecektir.
Yapısal Enflasyon
Yapısal enflasyon, ülkenin kronikleşmiş bir enflasyon sorunun olması durumunda bahsedilen bir terimdir. Yapısal enflasyonlarda enflasyon bir türlü belli bir seviyenin altına düşürülemez. Yapısal enflasyondan kurtulmanın tek yolu ekonomik reformların hayata geçirilmesidir. Toplumun belli bir enflasyon düzeyine alışması sonucunda yapısal enflasyon daha zor çözülebilecek bir sorun haline gelir.
